Στρατή Μυριβίλη
Δεν υπάρχει αμφιβολία, πως ο αιώνας που περνάμε είναι ένας αιώνας
ακατανοησίας. Αν ήμουνα ιστορικός, θα τον ονόμαζα «Αιώνα του Βαβέλ». Oι
άνθρωποι έχουν μπερδέψει το νόημα των λέξεων, που επί πολλούς αιώνες
εξέφραζαν μιαν ορισμένη έννοια και δεν γίνεται πια να συνεννοηθούν. Όλοι
κουβαλάμε πέτρες για τον νέο πύργο της Βαβέλ, που είναι ο μηχανικός
πολιτισμός μας. Μεγαλοφυής και θρασύς πολιτισμός, που χτίζει τον πύργο
του ενάντια στο Θεό. Τον πύργο τον πελώριο και τρομερό, που είναι
έτοιμος να σωριαστεί πάνω στα υπεροπτικά κεφάλια των κτητόρων του, και
όλοι ακούμε από τώρα να τρίζουν τα ατσαλένια θεμέλια του. Ζούμε σε μιαν
εποχή φουρτουνιασμένη από γεγονότα, ιδέες και πράξεις αντιφατικές, που
συνταράζουν την ανθρώπινη ψυχή και την γιομίζουν πότε με φρίκη και πότε
με αυτοθαυμασμό. Η ζωή και ή ευτυχία των ανθρώπων είναι πια έρμαιο και
παιχνίδι στα χέρια των φοβερών δυνάμεων, που ο ανθρώπινος νους αποσπά
μια προς μια από το απέραντο μυστήριο της Δημιουργίας του Θεού, και στο
τέλος τις εξαπολύει ενάντια στην ίδια του την ύπαρξη. Μέσα σ’ αυτή τη
θύελλα του πνεύματος, του ατσαλιού και του αίματος, κάθε άτομο, όπως και
κάθε έθνος, αγωνίζεται με όλα τα μέσα που διαθέτει να κρατηθεί όρθιο,
να μη σαρωθεί από τον ανεμοστρόβιλο, να μην πέσει. Γιατί αλίμονο αν
πέσει. Ξέρει τώρα πως από πάνω του θα περάσει ολόκληρη η αγέλη των
έξαλλων ανθρώπων και των απάνθρωπων μηχανών, και θα τον λιώσει. Θα τον
εξευτελίσει πρώτα ως το τελευταίο όριο της αντοχής του, και στο τέλος θα
τον εξαφανίσει.
Όμως ένας άνθρωπος, ένας λαός, ένα έθνος,δεν εξαφανίζεται μονάχα με
τη φωτιά και με το σίδερο. Δεν εξαφανίζεται μονάχα με το χάσιμο της ζωής
του. Εξαφανίζεται πιο σίγουρα, πιο τελειωτικά με το χάσιμο της ψυχής
του της ψυχής του της ατομικής, της ψυχής του της ομαδικής. Χάνω την
ψυχή μου θα πει: χάνω την ουσιαστική μου ύπαρξη. Χάνω την αίσθηση της
ατομικής μου τέλειας ψυχοπνευματικής σύνθεσης, που αποτελεί ένα μόριο
από την μεγάλη, την πλατειά κοινωνική και εθνική σύνθεση, από την οποία
αντλώ και ανανεώνω αδιάκοπα τα φυσιογνωμικά στοιχεία του πνεύματος μου
και της ψυχής μου. Kαι αυτή η εθνική φυλετική ιδιομορφία της ψυχής μου
είναι ακριβώς εκείνη που με εντάσσει φυσιολογικά μέσα στην πανανθρώπινη
κοινωνική σύνθεση. Αλλά για να μη χάσω τον εαυτό μου, πρέπει να γνωρίσω
τον εαυτό μου. Το «γνώθι σαυτόν» είναι η πλουταρχική πηγή της γνώσεως.
Αυτό λοιπόν πρέπει να είναι η βάση της γενικής παιδαγωγικής προσπάθειας
Έθνους, του οποίου εντολοδόχος είναι το Kράτος και η Εκκλησία. Όργανα
γι’ αυτή την συνειδητοποίηση είvaι το Υπουργείο Παιδείας, ο Κλήρος, ο
Τύπος, ο καλλιτέχνης που εκφράζει την εθνική ψυχή και ολόκληρη η τάξη
των διανοουμένων, που είναι υπεύθυνη για την πνευματική συγκρότηση του
λαού.
Για να γνωρίσουμε τον Ελληνικόν εαυτό μας, πρέπει να
συνειδητοποιήσουμε τα στοιχεία, από τα οποία αποτελείται η
ψυχοπνευματική μας προσωπικότητα. Από που ερχόμαστε. Πώς φτάσαμε να
είμαστε εδώ που είμαστε. Ποιες είvαι oι δυνάμεις και οι αδυναμίες μας.
Kαι που πηγαίνουμε. Κατά που μας οδηγεί η πολιτιστική ροπή, που κυβερνά
τούτο το έθνος, αμετάκλητα, δίχως παρέκκλιση, επί τρεις χιλιάδες χρόνια.
Τα στοιχεία αυτά που συνθέτουν την ελληνικότητά μας τη σημερινή και
εμπλουτίζονται αδιάκοπα μέσα στην ιστορική πορεία της με vέo πλήθος από
βιώματα ιστορικά και βιολογικά, δεν μπορεί βέβαια να τα καθορίσει κανείς
μέσα στα στενά περιθώρια μιας σύντομης μελέτης.
Γι’ αυτό θα ασχοληθούμε εδώ μόνο με ένα από αυτά τα στοιχεία, μόνο με
μια ψηφίδα από το θαυμάσιο ψηφιδωτό της εθνικής μας ψυχής. Η ψηφίδα
αυτή είναι η μουσική του Ελληνικού λαού και ειδικά ένα μέρος απ’ αυτή τη
μουσική. Η θρησκευτική Ελληνική Μουσική. Η προσευχητική. Η λατρευτική
Μουσική. Βυζαντινή, γιατί από το Βυζάντιο ξεκίνησε οργανωμένη η θρησκεία
μας, στα χρόνια της Ελληνικής μας Αυτοκρατορίας. Από εκεί, όταν η Πόλη
ήταν η πρωτεύουσα του κόσμου και το απόρθητο κάστρο του παγκοσμίου
πολιτισμού, ξεκίνησε η θρησκεία μας, οπλισμένη και στολισμένη με τις
περίλαμπρες τέχνες της. Mε την υμνογραφική της λογοτεχνία, με την
θρησκευτική μουσική της, με την αρχιτεκτονική της, με τη ζωγραφική της,
με την ψηφιδογραφία και όλη τη διακοσμητική της μεγαλοπρέπεια.
Αυτές οι αδελφές ωραίες τέχνες του Ελληνισμού, δεν είναι τυχαία και
συμπτωματικά φανερώματα ζωής. Αποτελούν κορυφώματα καλλιτεχνικών
δημιουργιών, που βγήκαν από οργανικές εξελίξεις του Ελληνικού
πολιτισμού, όπως οι Βυζαντινοί τον παρέλαβαν από την Ελληνιστική
μεταλεξανδρινή παράδοση και τον πλούτισαν με νέα στοιχεία της Ανατολής,
που μετουσιώθηκαν στον καθαρόν Ελληνοχριστιανικό ρυθμό, μέσα στη φλογερή
χοάνη της θεοκρατικής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Με τον ίδιο τρόπο ο
Κλασσικός Ελληνικός πολιτισμός είχε ποτισθεί άφθονα από τους μυστικούς
χυμούς της Ανατολικής σοφίας, που τους αφομοίωσε κατόπιν και τους
υπέταξε οργανικά στην εθνική ιδιομορφία της δικής του εκφράσεως.
Και αργότερα, όταν ο Ελληνικός πολιτισμός άρχισε να μαραζώνει μέσα
στον ασφυκτικόν ορίζοντα της αυτάρκειάς του, πάλι η μεγαλοφυία του
Μεγάλου Αλεξάνδρου, απλωμένη δημιουργικά σε όλον τον γνωστό κόσμο,
ένοιωσε την ανάγκη να αναζωογονήσει τον μαραζωμένο οργανισμό με νέες
πνευματικές και πολιτιστικές διασταυρώσεις, που αναζήτησε ανάμεσα στους
λαούς της κοσμοκρατορίας του. Έτσι η Ελληνική Αυτοκρατορία του Βυζαντίου
είναι συνυφασμένη αδιάσπαστα μέσα στη ζωή μας με στοιχεία καλλιτεχνικά,
θρησκευτικά, ηθικά και ηθογραφικά, κοινωνικά και τυπολατρικά. Η
Βυζαντινή μας Αυτοκρατορία δεν πρόκειται βέβαια να ξαναζήσει σαν σχήμα
πολιτιστικό και κρατικό, όπως δεν γίνεται να ξαναζήσει σε δεύτερη έκδοση
η Αθηναϊκή Δημοκρατία ή ο Σπαρτιατικός εθνικιστικός οργανισμός. Κάθε
εποχή βρίσκει τις πολιτικές εκφράσεις της, που είναι ανεπανάληπτες, αφού
αποτελούν την συνισταμένη των επικαιρικών στοιχείων της ζωής. Αλλά η
θρησκεία;
Αυτή είναι μια μορφή του πολιτισμού, που ή ζει, υφίσταται, και
υπάρχει με όλες τις κύριες αισθητικές και φιλοσοφικές εκφράσεις της, ή
χάνεται και σβήνει μαζί με αυτές, και τότε αποτελεί υλικό μουσειακής και
επιστημονικής μελέτης για τους μεταγενέστερους. Έτσι, ή εξακολουθούμε
να ήμαστε ελληνοχριστιανοί, όπως μας έπλασε με επεξεργασία l650 χρόνων
το Βυζάντιο, οπότε θα εξακολουθούμε να έχουμε τη βυζαντινή θρησκευτική
τέχνη, καθώς και την τελετουργική πομπή και τα άμφια και τα θρησκευτικά
σύμβολα του Βυζαντίου, ή απλώς… θα πάψουμε να ήμαστε χριστιανοί
ορθόδοξοι, οπότε ο καθένας θα είναι ελεύθερος να κάνει του κεφαλιού του
στα ζητήματα της θρησκείας και της Εκκλησίας, όπως γίνεται με την
θρησκευτική αναρχία της αμερικανικής εθνολογικής πανσπερμίας. Εδώ
συμβιβασμός, ύποπτα μίγματα και νοθείες δεν χωράνε.
Είναι μοιραίο για το Έθνος μας, τα θρησκευτικά του ζητήματα να είναι
αδιάσπαστα συνδεμένα με την ιστορική μοίρα του λαού μας. Η Ελληνική
Ορθοδοξία, είτε το θέλουμε είτε όχι, έχει ταυτιστεί με την εθνική μας
υπόσταση, ήγουν με την ελευθερία μας. Έχει γίνει δηλαδή εθνική θρησκεία,
όπως το Δωδεκάθεο του Ολύμπου ήταν η εθνική θρησκεία των προγόνων μας.
Kαι η εθνική θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων ξέφτισε και κατέρρευσε μαζί με
την εθνική τους ελευθερία. Πάνω στα κατάρτια των βαρβαρομάχων καραβιών
της Πόλης κυμάτιζαν τα χρυσά λάβαρα της Παναγίας, που ήταν για το
χριστιανικό Κράτος στρατηλάτης μαζi και πολέμαρχος, σαν την Αθηνά. Προς
Αυτήν, προς την Υπέρμαχο Στρατηγό, αποτείνεται το θαυμάσιο βυζαντινό
τροπάριο, που στην πραγματικότητα είναι ο εθνικός ύμνος του αγωνιστικού
Βυζαντίου. Και σαν εθνικό μας ύμνο έπρεπε να το κρατήσει και η
απελευθερωμένη Ελλάδα του 21, αν οι λόγιοι και οι πολιτικοί εκείνης της
εποχής είχαν την οξυδέρκεια να καταλάβουν την σημασία που παίρνει η
παράδοση στη ζωή των Εθνών, και δεν έβλεπαν την Κλασσικήν Ελλάδα να
ενώνεται ηθικά και ιστορικά με το απελευθερωμένο Έθνος, όμως την ένδοξη
και μεγαλόπρεπη περίοδο της Βυζαντινής χιλιετίας, που μεσολάβησε και
σφυρηλάτησε την νέα μας Ελληνοχριστιανική συνείδηση.
Δείτε όμως. Αυτό που δεν έκανε το μεταεπαναστατικό Κράτος το έκαμε
μόνος του ο Ελληνικός λαός. Έτσι, κάθε φορά που κάποιο μεγάλο εθνικό
γεγονός τρικυμίζει στην ψυχή μας, το βυζαντινό τροπάριο αυθόρμητα
ανεβαίνει στα χείλη μας και σμίγει με τους στίχους του Σολωμού. Και πάλι
αυθόρμητα, κάθε φορά που ένα υπόδουλο τμήμα του Ελληνισμού ενώνεται με
την ενιαία ελεύθερη πατρίδα, ο Ελληνικός λαός αλληλοχαιρετάται με την
θρησκευτική φράση «Χριστός Ανέστη». Kαι προχτές ακόμα, όταν η Ελλάδα
έκαμε το θαύμα του 40-41, οι Έλληνες στρατιώτες έβλεπαν την Υπέρμαχον
του Βυζαντίου να πολεμά επί κεφαλής των τους κτηνώδεις επιδρομείς. Πήγα
και τους είδα, εκεί στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας, αυτούς τους
νεαρούς ήρωες των ημερών μας και όλοι είχαν κρεμασμένη στο στήθος στον
ορθοστάτη του παγωμένου τους αντίσκηνου την εικόνα της Βυζαντινής
Υπερμάχου. Σαν να ήταν όχι πολεμιστές του Γεωργίου του Β΄, αλλά του
Τσιμισκή, του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου ή του τελευταίου Παλαιολόγου.
Ως αυτό το σημείο, η Εθνική μας υπόσταση είναι ζυμωμένη με την
Ορθοδοξία της Πόλης. Και ήταν πολύ φυσικό.
Σαν έπεσε το Βυζάντιο, η Εκκλησία αντικατέστησε τον τσακισμένο
κρατικό οργανισμό σαν υποκατάστατος μηχανισμός της Εθνικής ενότητας. Τα
σύμβολα της Αυτοκρατορίας τα κράτησε η Εκκλησία και τα διατήρησε μέσα
στους μαύρους αιώνες της σκλαβιάς. Kαι μέσα σ’ αυτούς τους φοβερούς
αιώνες, αυτή στάθηκε το πνευματικό και εθνικό κέντρο της μαρτυρικής
φυλής. Ενάντια στους αρχηγούς της ξέσπαγε κάθε επίθεση των εχθρών του
Ελληνισμού, τόσο από μέρους των κατακτητών, όσον και από μέρους των
Φράγκων. Kαι σωστά τα είπανε, πως σε πολλές κρίσιμες ώρες το ράσο
στάθηκε η εθνική σημαία της Ελλάδας στα χρόνια της σκλαβιάς. Σ’ αυτό το
διάστημα εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες χάθηκαν για το Ελληνικό εθνικό
σύνολο. Ποιοι ήταν αυτοί; Ήταν όλοι όσοι με τη βία και με το φόβο άφησαν
τη θρησκεία τους; Συμπέρασμα αδιάσειστο. Αν υπάρχουμε σήμερα σαν
Ελληνική φυλή είναι γιατί κρατηθήκαμε από τα άμφια της θρησκείας μας όλα
αυτά τα χρόνια. Δεν θα έβρισκε κανένας αρχή και τέλος, αν έλεγε να
λογαριάσει τους εθνικούς ήρωες της Εκκλησίας μας. Από το πλήθος των
ιερέων που σφάχτηκαν στην Πόλη και σε όλη την Ανατολή προ και κατά την
υποδούλωση του Βυζαντινού Ελληνισμού ως τον Πρωτομάρτυρα του ‘21, τον
Πατριάρχη, ως τους κληρικούς εθνάρχες ιερομάρτυρες της Κυπριακής
επανάστασης του ‘21. Kαι από τον Κυπριανό ως τον Μητροπολίτη Σμύρνης.
Kαι από αυτόν ως τους 230 κληρικούς μας, που τους σκότωσαν, τους
σταύρωσαν, τους ανεσκολώπισαν και τους διεπόμπευσαν oι κατακτητές και οι
Εαμοσλάβοι. Όλοι αυτοί έγραψαν με το αίμα τους το «πιστεύω» της
εθνικοθρησκευτικής μας ενότητας. Είναι ιστορία γεμάτη από ματωμένα
άμφια, από εμπρησμένες εκκλησίες, από μαγαρισμένα εικονίσματα.
Είναι μια καταπληκτική ιστορία πολλών αιώνων, τραγουδισμένη με
τροπάρια, με ύμνους, με θρήνους και μοιρολόγια. Και αυτά αποτελούν ένα
μέρος από την Ελληνοχριστιανική μας παράδοση. Ένας από τους πιο σοβαρούς
φορείς αυτής της παραδόσεως στάθηκε η Μεγάλη του Γένους Σχολή. Το
μοναδικό αυτό Ίδρυμα ασχολήθηκε με σύστημα και ιερή προσήλωση με την
Βυζαντινή Μουσική, ιδρύοντας στα 1890 ειδική Σχολή στην οποία δίδαξαν
σοφοί δάσκαλοι την παραδοσιακή εθνική μας εκκλησιαστική μουσική. Από
αυτή τη Σχολή, που κρατήθηκε ως την καταστροφή του ‘22, μεταφέρθηκε ως
τα χρόνια μας η σωστή Βυζαντινή Μουσική. Οι εκατοντάδες μαθητές της
σκορπίστηκαν σε ολόκληρη την Ελλάδα με καλλίφωνους και μορφωμένους
πρωτοψάλτες, περισώζοντας έτσι την θαυμάσια αυτή κληρονομιά.
Το έργο αυτό είναι νομίζω ένας από τους πιο σπουδαίους τίτλους τιμής
που έχει στο θαυμαστό της ενεργητικό η Μεγάλη Σχολή του Γένους, που
στάθηκε το προπύργιο του γνήσιου Ελληνικού Πνεύματος στα πιο δύσκολα
χρόνια του Ελληνισμού. Η Μεγάλη Σχολή ήταν ο μοναδικός ίσως φορέας αυτού
που ονομάσαμε πριν Ελληνοχριστιανική παράδοση. Όλοι οι ημιμαθείς, οι
σνομπ, όλοι οι ξεθυμασμένοι φυλετικοί Έλληνες, συγχέουν είτε από
αμάθεια, είτε από σκοπιμότητα προπαγανδιστική, την έννοια «παράδοση» με
την «αντίδραση», «οπισθοδρόμηση». Υπάρχει, βέβαια, στις μέρες μας έκδηλο
ένα ρεύμα ξενομανίας και επίδειξης νεωτεριστικού πνεύματος. Αυτό το
ονόμασα άλλοτα «πανικό του μοντερνισμού». Οι άνθρωποι που πάσχουν από
αυτήν την πνευματική διαστροφή, τρέμουν μήπως περάσουν για
καθυστερημένοι. Και εκστασιάζονται πια για κάθε τι, που τους
παρουσιάζεται ως νεωτεριστικό, και παριστάνουν τον ενθουσιασμένο μπροστά
σε κάθε αρλούμπα ιδεολογική ή καλλιτεχνική, που εμφανίζεται σαν άρνηση
και σαν επανάσταση ενάντια σε κάθε μορφή ζωής, στοχασμού ή τέχνης, που
κινείται μέσα σε φυσικές και ανθρώπινες αναλογίες.
Από αυτούς είναι και οι αμόρφωτοι ρωμηοί, που ντρέπονται, γιατί η
θρησκευτική μας μουσική δεν έχει τετραφωνίες, δεν έχει τενόρους και
βαρύτονους και μπάσους, δεν έχει κορώνες, πρίμο, τέρτσο και σεγκόντο,
που είναι πράγματα ευρωπαϊκά. Και βάλθηκαν, οι μωροί, να την
επισκευάσουν, να την διορθώσουν, να την μοντερνίσουν. Αυτοί οι άνθρωποι,
όταν δεν είναι επιτήδειοι παγκαροεπίτροποι, που μασκαρεύοντας την
Βυζαντινή μουσική, το κάνουν για να προσελκύσουν το πλήθος των σνομπ
στους δίσκους των, (και είναι χαρακτηριστικό πως το έκαμε ο αιρετικός
Άρειος, βάζοντας στις ακολουθίες του «μέλη θυμελικά», δηλαδή μουσική του
θεάτρου, για να παρασύρει τους εθνικούς, που τους ήταν αγαπητή) είναι
συνήθεις τύποι δίχως στέρεη και βαθειά ιστορική και καλλιτεχνική
μόρφωση, δίχως καμμιά καλλιέργεια του αισθήματος της καλαισθησίας.
Δεν καταλαβαίνουν την ιεροσυλία που κάνουν, βάζοντας βέβηλο χέρι πάνω
σε έναν ιερό, πατροπαράδοτο θησαυρό, που υπάγεται σε δικούς του
αυτοτελείς καλλιτεχνικούς νόμους, για να τον μασκαρέψουν ή να τον
ανταλλάξουν με φτηνοπράγματα κακού γούστου. Όπως κάνουν oι επιτήδειοι
γυρολόγοι, που περιφέρονται στα χωριά και ανταλλάσσουν τα βαρειά
χρυσοΰφαντα πατρογονικά ρούχα με φανταχτερά, χρωματιστά φτηνοϋφάσματα
της βιομηχανίας, ξεγελώντας τις απλοϊκές νοικοκυρές για να τους αρπάξουν
για ένα κομμάτι ψωμί τους θησαυρούς της παλιάς αρχοντικής κασέλας του
σπιτιού. Ούτε είναι ικανοί να καταλάβουν αυτοί οι επικίνδυνοι
μοντερνιστές τη βιολογική σχεδόν δύναμη, που έχει η παράδοση πάνω στη
συνέχεια και τη διατήρηση της εθνικής ζωής. Και θεωρούν για ηλίθιο
έξαφνα τον αγγλικό λαό, που κρατά με πάθος τύπους και παραδόσεις, που
δεν έχουν καν σήμερα κανένα νόημα σχετικά με την σύγχρονη ζωή του
Αγγλικού έθνους, κρατάνε όμως μέσα τους άγρυπνο το νόημα της μεγάλης
ιστορίας του, της οποίας απλά και ορατά μαρτύρια και σύμβολα είναι αυτές
οι περούκες, αυτές οι μεσαιωνικές στολές, αυτά τα αναχρονιστικά έθιμα.
Στρατὴς Μυριβήλης – Οἱ παραδόσεις τοῦ Γένους καὶ ἡ δύναμη τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς
Ἡ Ἑλληνικὴ Παράδοση – Γ´ ἔκδοση. Συλλογικὸς Τόμος ἐκδόσεων ΕΥΘΥΝΗ
http://www.cmkon.org
