Βίος Αγίου Μαξίμου του Γραικού
Ο άγιος Μάξιμος καταγόταν από την Άρτα και ήταν απόγονος της λαμπρής οικογένειας των Τριβώληδων. Ο Μιχαήλ Τριβώλης (το κοσμικό του όνομα) γεννήθηκε στην Άρτα το 1470. Από μικρός έκλινε προς τη μάθηση και οι γονείς του τον βοήθησαν να σπουδάσει. Έτσι το 1481 πηγαίνει στην Κέρκυρα κοντά στο σοφό λόγιο Ιωάννη Μόσχο, όπου μαθήτευσε 11 ολόκληρα χρόνια. Μετά αναχωρεί για την Ιταλία για ανώτερες σπουδές. Αρχικά φοίτησε στην Ελληνική σχολή της Βενετίας και στο πανεπιστήμιο της Πάδουας και άργότερα στη Φερράρα και στη Φλωρεντία, όπου βρίσκονταν σε μεγάλη ακμή οι κλασικές σπουδές. Ύστερα από 5 χρόνια σπουδών πηγαίνει στο Μιλάνο για να παρακολουθήσει τους διακεκριμένους Έλληνες λογίους Λαόνικο Χαλκοκονδύλη και Κωνσταντίνο Λάσκαρη. Τέλος επιστρέφει στη Βενετία για να παρακολουθήσει τις φιλολογικές εργασίες του Άλδου Μανουτίου και το 1499 επιστρέφει στην Άρτα.
Στην Άρτα έμεινε μέχρι το 1506 και πήρε τη μεγάλη απόφαση ν’ αφήσει τα εγκόσμια και ν’ ακολουθήσει τη μοναχική ζωή. Ως τόπο ασκήσεως διάλεξε την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους όπου και έγινε μοναχός.
Ο Μάξιμος δεν θέλησε να μείνει στο μοναστήρι, γιατί ποθούσε μεγαλύτερη άσκηση. Αφού πήρε ευλογία απ’ τον ηγούμενο, πήγε στο δάσος, όπου έκτισε μόνος του την καλύβα του και ασκήτευε. Στο δάσος κάθισε μια δεκαετία, έπειτα όμως από θεία οπτασία βγήκε στον κόσμο με απώτερο σκοπό να βοηθήσει τους αδελφούς σε μια εποχή ιδιαίτερα δύσκολη. Με τις ευχές των Πατέρων άρχισε τις περιοδείες σε διάφορες πόλεις της χώρας μας, καθώς και στην Αλεξάνδρεια και τα Ιεροσόλυμα. Μετά από κάθε περιοδεία επέστρεφε στη Μονή. Η ενάρετη ζωή του έγινε γνωστή όχι μονάχα στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.
Ο ηγεμόνας της Ρωσίας Βασίλειος Ιβάνοβιτς παρακάλεσε τον ηγούμενο της Μονής να επιτρέψει στο Μάξιμο να έλθει στη Ρωσία για να μεταφράσει το Ψαλτήρι και να διορθώσει διάφορα λειτουργικά βιβλία. Τον Ιούνιο του 1516 ο Μάξιμος αναχωρεί απ’ το Άγιον Όρος μαζί με τον ιερομόναχο Νεόφυτο και το Βούλγαρο μοναχό Λαυρέντιο. Πρώτος σταθμός τους ήταν η Κωνσταντινούπολη, όπου πήραν την ευλογία του Πατριάρχη Θεόληπτου, ο οποίος έστειλε το μητροπολίτη Ζιχνών Γρηγόριο και το διάκονο Διονύσιο μαζί με τη συνοδεία του Μαξίμου στη Ρωσία για να τον βοηθήσουν στην αποστολή του. Ύστερα από μεγάλο ταξίδι έφτασαν στη Μόσχα το 1518, όπου έγιναν δεκτοί με μεγάλες τιμές από τον ηγεμόνα Βασίλειο και κατέλυσαν στην ιερά μονή Τσούντωφ.
Στη Ρωσία τότε επικρατούσε μεγάλη αμάθεια. Η τυπολατρία, η αστρολογία και τα διάφορα απόκρυφα βιβλία είχαν δεσμεύσει το πνεύμα των Ρώσων. Όλη η κατάσταση αυτή έκρυβε μεγάλους κινδύνους για τον Μάξιμο και τους συνεργάτες του. Άρχισε λοιπόν να επιδίδεται με ζήλο στην ολοκλήρωση της αποστολής του. Αντιμετώπιζε πολλές δυσκολίες στη γλώσσα, γιατί δεν γνώριζε καλά τη σλαβωνική, γι’ αυτό και μετέφρασε το Ψαλτήρι στα Λατινικά και άλλος το μετέφρασε στη σλαβωνική. Μετά από μεγάλο κόπο τελείωσε τη μετάφραση και την παρέδωσε στον ηγεμόνα, ο οποίος του έδωσε να συμπληρώσει και να μεταφράσει τους Αποστολικούς Κανόνες, τους Κανόνες των Οικουμενικών Συνόδων, διάφορες ομιλίες αγίων Πατέρων και βίους Αγίων. Παράλληλα αγωνιζόταν για τον εν Χριστώ φωτισμό του Ρωσικού λαού με διάφορα κηρύγματα και έντυπα.
Ο Μάξιμος απέκτησε μεγάλο κύρος στον Ρωσικό λαό. Επενέβη σε εσωτερικές διαμάχες μοναχικών μερίδων με σκοπό να ειρηνεύσει την κατάσταση. Μια μερίδα φθόνησε το Μάξιμο και ζήτησε ευκαιρία να τον. εκδικηθεί. Η ευκαιρία δεν άργησε. Με την εκλογή του Δανιήλ στο μητροπολιτικό θρόνο άρχισε το σχέδιο εξοντώσεως του Μαξίμου. Ο Δανιήλ ήταν αντίπαλος του μοναχού Βασσιανού, ο οποίος ήταν φίλος τού Μαξίμου, γιατί ήταν αντίθετος με την εκλογή του. Έτσι ο Δανιήλ ζήτησε απ’ το Μάξιμο να μεταφράσει την Εκκλησιαστική Ιστορία του Θεοδωρήτου Κύρου, αλλά ο Μάξιμος αρνήθηκε, γιατί μέσα υπήρχαν και επιστολές αιρετικών. Τότε άρχισε ανοικτά πλέον η επίθεση. Ο ηγεμόνας μίσησε το Μάξιμο, γιατί διαμαρτυρήθηκε για το διαζύγιο που πήρε απ’ το δεύτερο γάμο του και με τις συκοφαντίες του Δανιήλ, πως δήθεν συνωμοτεί εναντίον του, έγινε εχθρός του, οπότε διατάχθηκε ανάκριση και ο Μάξιμος συνελήφθη.
Οι συκοφάντες του εκτός απ’ τις πολιτικές κατηγορίες πρόσθεσαν και εκκλησιαστικές για να μπορέσουν να τον οδηγήσουν στο εκκλησιαστικό δικαστήριο για να καταδικαστεί σαν αιρετικός, γιατί δήθεν εξύβρισε τους Αγίους και κατέκρινε τη Ρωσική Εκκλησία. Το 1525 συγκαλείται η σύνοδος με πρόεδρο το Δανιήλ και καταδικάζει το Μάξιμο σε ισόβιο εγκλεισμό στην ιερά μονή Βολοκολάμσκ, όπου οι οπαδοί του Δανιήλ τον βασάνισαν. Ο Μάξιμος διαμαρτυρήθηκε για την άδικη απόφαση του συνοδικού δικαστηρίου και το 1531 ο Δανιήλ συγκάλεσε δεύτερο συνοδικό δικαστήριο και του πρόσθεσαν την κατηγορία ότι «κατηγόρηοε τη Ρωσική Εκκλησία για τη διακοπή των σχέσεων με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως». Το δικαστήριο τον καταδικάζει σε ισόβια σε άλλη μονή του Οτρόσι της πόλεως Τβερ και στέρηση της θείας Κοινωνίας.
Ο Μάξιμος έμεινε στην Τβερ μέχρι το 1551, όπου μετά από πρωτοβουλία του ηγουμένου της Λαύρας του Αγίου Σέργιου π. Αρτεμίου μετατέθηκε στη Λαύρα, όπου είχε μεγάλη ελευθερία και του δόθηκε η άδεια να κοινωνεί των Αχράντων Μυστηρίων. Στην Τβερ ο Άγιος έγραψε την «Ομολογία της Ορθοδόξον πιστέως» καθώς και τους δυο απολογητικούς του λόγους. Στη Λαύρα συνέχισε την ερμηνευτική του εργασία και έγραψε αρκετά απολογητικά έργα. Μετά από 5 χρόνια, την 21η Ιανουαρίου του 1556, ο μοναχός Μάξιμος, ο επονομασθείς Γραικός, άφησε το μάταιο τούτο κόσμο και πέρασε στην αιωνιότητα. Τα τελευταία λόγια του ήταν; «Εμένα ας με ξεχάσετε, ένας αμαρτωλός παραπάνω... την Ελλάδα, την Γραικία μον την δούλην όμως να την θυμάστε...». Στο τέλος του 17ου αιώνος ανακηρύχθηκε Άγιος και το όνομά του γράφτηκε στο αγιολόγιο της Ρωσικής Εκκλησίας.
Ο άγιος Μάξιμος υπήρξε ο κατεξοχήν κήρυκας και φωτιστής των Ρώσων. Η μεγάλη του μόρφωση αλλά κυρίως η βαθειά του πίστη προς τον Θεό και η αγάπη του για τους συνανθρώπους του έγινε αφορμή, ώστε να γίνει φορέας νέων ιδεών στη Ρωσία σε μια εποχή που υπήρχαν πολλές και συνεχείς πνευματικές ζυμώσεις. Με τον αγώνα του απέδειξε πως η Ρωσική Εκκλησία βρισκόταν μακριά απ’ τα χριστιανικά ιδεώδη και για την επιστροφή της χρειαζόταν μεγάλος αγώνας. Οι σύγχρονοί του δεν κατάλαβαν το σκοπό του Αγίου, γι’ αυτό και τον πολέμησαν. Η προσφορά του όμως αναγνωρίσθηκε μετά, γιατί ήταν ο θεμελιωτής ενός μεγάλου αγώνα που άρχιζε με σκοπό την αφύπνιση των πνευματικών δυνάμεων της Ρωσίας και την ανάπτυξη της εσωτερικής ζωής της Εκκλησίας. Κανένας άλλος συγγραφέας δεν απέκτησε τόσο κύρος και τόση σπουδαιότητα στη Ρωσία, όσο ο Μάξιμος, γιατί κανένας δεν αγωνίστηκε τόσο πολύ και δεν υπέφερε για την πνευματική εξύψωση και σωτηρία του Ρωσικού λαού, όσο ο άγιος Μάξιμος ο Γραικός.
Ἀπολυτίκιον Ήχος δ'.
Εξ Άρτης ανέτειλας, ώσπερ αστήρ φαεινός, σοφία κοσμούμενος, και αρετών τω φωτί, Πατήρ ημών Μάξιμε` όθεν την εν Ρωσία , Εκκλησίαν λαμπρύνας,
λόγω σου Ορθοδόξω, και ορθότητι βίου,ενήθλησας νομίμως, και δόξης ηξίωσαι.
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον Ήχος α'.
Του λίθου σφραγισθέντος Λακεδαιμονίων τον γόνον, και της Άρτης το καύχημα, τον φωστήρα των Ρώσων και του Άθω αγλάισμα, τιμήσωμεν συμφώνως
οι πιστοί, βοώντες προς αυτόν ειλικρινώς, δόξα τω δεδωκότι σοι ισχύν, δόξα τω σε στεφανώσαντι, δόξα των Ορθοδόξων το νέον καύχημα.
Μεγαλυνάριον
Χαίροις ο της Άρτης Θείος βλαστός, και της εν Ρωσία Εκκλησίας υφηγητής, προς ορθοδοξίας, τας θείας παραδόσεις, ώ Μάξιμε θεόφρον, αξιοθαύμαστε.
Ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός
εορτάζει στις 21 Ιανουαρίου
Ο άγιος Μάξιμος καταγόταν από την Άρτα και ήταν απόγονος της λαμπρής οικογένειας των Τριβώληδων. Ο Μιχαήλ Τριβώλης (το κοσμικό του όνομα) γεννήθηκε στην Άρτα το 1470. Από μικρός έκλινε προς τη μάθηση και οι γονείς του τον βοήθησαν να σπουδάσει. Έτσι το 1481 πηγαίνει στην Κέρκυρα κοντά στο σοφό λόγιο Ιωάννη Μόσχο, όπου μαθήτευσε 11 ολόκληρα χρόνια. Μετά αναχωρεί για την Ιταλία για ανώτερες σπουδές. Αρχικά φοίτησε στην Ελληνική σχολή της Βενετίας και στο πανεπιστήμιο της Πάδουας και άργότερα στη Φερράρα και στη Φλωρεντία, όπου βρίσκονταν σε μεγάλη ακμή οι κλασικές σπουδές. Ύστερα από 5 χρόνια σπουδών πηγαίνει στο Μιλάνο για να παρακολουθήσει τους διακεκριμένους Έλληνες λογίους Λαόνικο Χαλκοκονδύλη και Κωνσταντίνο Λάσκαρη. Τέλος επιστρέφει στη Βενετία για να παρακολουθήσει τις φιλολογικές εργασίες του Άλδου Μανουτίου και το 1499 επιστρέφει στην Άρτα.
Στην Άρτα έμεινε μέχρι το 1506 και πήρε τη μεγάλη απόφαση ν’ αφήσει τα εγκόσμια και ν’ ακολουθήσει τη μοναχική ζωή. Ως τόπο ασκήσεως διάλεξε την Ιερά Μονή Βατοπαιδίου του Αγίου Όρους όπου και έγινε μοναχός.
Ο Μάξιμος δεν θέλησε να μείνει στο μοναστήρι, γιατί ποθούσε μεγαλύτερη άσκηση. Αφού πήρε ευλογία απ’ τον ηγούμενο, πήγε στο δάσος, όπου έκτισε μόνος του την καλύβα του και ασκήτευε. Στο δάσος κάθισε μια δεκαετία, έπειτα όμως από θεία οπτασία βγήκε στον κόσμο με απώτερο σκοπό να βοηθήσει τους αδελφούς σε μια εποχή ιδιαίτερα δύσκολη. Με τις ευχές των Πατέρων άρχισε τις περιοδείες σε διάφορες πόλεις της χώρας μας, καθώς και στην Αλεξάνδρεια και τα Ιεροσόλυμα. Μετά από κάθε περιοδεία επέστρεφε στη Μονή. Η ενάρετη ζωή του έγινε γνωστή όχι μονάχα στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό.
Ο ηγεμόνας της Ρωσίας Βασίλειος Ιβάνοβιτς παρακάλεσε τον ηγούμενο της Μονής να επιτρέψει στο Μάξιμο να έλθει στη Ρωσία για να μεταφράσει το Ψαλτήρι και να διορθώσει διάφορα λειτουργικά βιβλία. Τον Ιούνιο του 1516 ο Μάξιμος αναχωρεί απ’ το Άγιον Όρος μαζί με τον ιερομόναχο Νεόφυτο και το Βούλγαρο μοναχό Λαυρέντιο. Πρώτος σταθμός τους ήταν η Κωνσταντινούπολη, όπου πήραν την ευλογία του Πατριάρχη Θεόληπτου, ο οποίος έστειλε το μητροπολίτη Ζιχνών Γρηγόριο και το διάκονο Διονύσιο μαζί με τη συνοδεία του Μαξίμου στη Ρωσία για να τον βοηθήσουν στην αποστολή του. Ύστερα από μεγάλο ταξίδι έφτασαν στη Μόσχα το 1518, όπου έγιναν δεκτοί με μεγάλες τιμές από τον ηγεμόνα Βασίλειο και κατέλυσαν στην ιερά μονή Τσούντωφ.
Στη Ρωσία τότε επικρατούσε μεγάλη αμάθεια. Η τυπολατρία, η αστρολογία και τα διάφορα απόκρυφα βιβλία είχαν δεσμεύσει το πνεύμα των Ρώσων. Όλη η κατάσταση αυτή έκρυβε μεγάλους κινδύνους για τον Μάξιμο και τους συνεργάτες του. Άρχισε λοιπόν να επιδίδεται με ζήλο στην ολοκλήρωση της αποστολής του. Αντιμετώπιζε πολλές δυσκολίες στη γλώσσα, γιατί δεν γνώριζε καλά τη σλαβωνική, γι’ αυτό και μετέφρασε το Ψαλτήρι στα Λατινικά και άλλος το μετέφρασε στη σλαβωνική. Μετά από μεγάλο κόπο τελείωσε τη μετάφραση και την παρέδωσε στον ηγεμόνα, ο οποίος του έδωσε να συμπληρώσει και να μεταφράσει τους Αποστολικούς Κανόνες, τους Κανόνες των Οικουμενικών Συνόδων, διάφορες ομιλίες αγίων Πατέρων και βίους Αγίων. Παράλληλα αγωνιζόταν για τον εν Χριστώ φωτισμό του Ρωσικού λαού με διάφορα κηρύγματα και έντυπα.
Ο Μάξιμος απέκτησε μεγάλο κύρος στον Ρωσικό λαό. Επενέβη σε εσωτερικές διαμάχες μοναχικών μερίδων με σκοπό να ειρηνεύσει την κατάσταση. Μια μερίδα φθόνησε το Μάξιμο και ζήτησε ευκαιρία να τον. εκδικηθεί. Η ευκαιρία δεν άργησε. Με την εκλογή του Δανιήλ στο μητροπολιτικό θρόνο άρχισε το σχέδιο εξοντώσεως του Μαξίμου. Ο Δανιήλ ήταν αντίπαλος του μοναχού Βασσιανού, ο οποίος ήταν φίλος τού Μαξίμου, γιατί ήταν αντίθετος με την εκλογή του. Έτσι ο Δανιήλ ζήτησε απ’ το Μάξιμο να μεταφράσει την Εκκλησιαστική Ιστορία του Θεοδωρήτου Κύρου, αλλά ο Μάξιμος αρνήθηκε, γιατί μέσα υπήρχαν και επιστολές αιρετικών. Τότε άρχισε ανοικτά πλέον η επίθεση. Ο ηγεμόνας μίσησε το Μάξιμο, γιατί διαμαρτυρήθηκε για το διαζύγιο που πήρε απ’ το δεύτερο γάμο του και με τις συκοφαντίες του Δανιήλ, πως δήθεν συνωμοτεί εναντίον του, έγινε εχθρός του, οπότε διατάχθηκε ανάκριση και ο Μάξιμος συνελήφθη.
Οι συκοφάντες του εκτός απ’ τις πολιτικές κατηγορίες πρόσθεσαν και εκκλησιαστικές για να μπορέσουν να τον οδηγήσουν στο εκκλησιαστικό δικαστήριο για να καταδικαστεί σαν αιρετικός, γιατί δήθεν εξύβρισε τους Αγίους και κατέκρινε τη Ρωσική Εκκλησία. Το 1525 συγκαλείται η σύνοδος με πρόεδρο το Δανιήλ και καταδικάζει το Μάξιμο σε ισόβιο εγκλεισμό στην ιερά μονή Βολοκολάμσκ, όπου οι οπαδοί του Δανιήλ τον βασάνισαν. Ο Μάξιμος διαμαρτυρήθηκε για την άδικη απόφαση του συνοδικού δικαστηρίου και το 1531 ο Δανιήλ συγκάλεσε δεύτερο συνοδικό δικαστήριο και του πρόσθεσαν την κατηγορία ότι «κατηγόρηοε τη Ρωσική Εκκλησία για τη διακοπή των σχέσεων με το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως». Το δικαστήριο τον καταδικάζει σε ισόβια σε άλλη μονή του Οτρόσι της πόλεως Τβερ και στέρηση της θείας Κοινωνίας.
Ο Μάξιμος έμεινε στην Τβερ μέχρι το 1551, όπου μετά από πρωτοβουλία του ηγουμένου της Λαύρας του Αγίου Σέργιου π. Αρτεμίου μετατέθηκε στη Λαύρα, όπου είχε μεγάλη ελευθερία και του δόθηκε η άδεια να κοινωνεί των Αχράντων Μυστηρίων. Στην Τβερ ο Άγιος έγραψε την «Ομολογία της Ορθοδόξον πιστέως» καθώς και τους δυο απολογητικούς του λόγους. Στη Λαύρα συνέχισε την ερμηνευτική του εργασία και έγραψε αρκετά απολογητικά έργα. Μετά από 5 χρόνια, την 21η Ιανουαρίου του 1556, ο μοναχός Μάξιμος, ο επονομασθείς Γραικός, άφησε το μάταιο τούτο κόσμο και πέρασε στην αιωνιότητα. Τα τελευταία λόγια του ήταν; «Εμένα ας με ξεχάσετε, ένας αμαρτωλός παραπάνω... την Ελλάδα, την Γραικία μον την δούλην όμως να την θυμάστε...». Στο τέλος του 17ου αιώνος ανακηρύχθηκε Άγιος και το όνομά του γράφτηκε στο αγιολόγιο της Ρωσικής Εκκλησίας.
Ο άγιος Μάξιμος υπήρξε ο κατεξοχήν κήρυκας και φωτιστής των Ρώσων. Η μεγάλη του μόρφωση αλλά κυρίως η βαθειά του πίστη προς τον Θεό και η αγάπη του για τους συνανθρώπους του έγινε αφορμή, ώστε να γίνει φορέας νέων ιδεών στη Ρωσία σε μια εποχή που υπήρχαν πολλές και συνεχείς πνευματικές ζυμώσεις. Με τον αγώνα του απέδειξε πως η Ρωσική Εκκλησία βρισκόταν μακριά απ’ τα χριστιανικά ιδεώδη και για την επιστροφή της χρειαζόταν μεγάλος αγώνας. Οι σύγχρονοί του δεν κατάλαβαν το σκοπό του Αγίου, γι’ αυτό και τον πολέμησαν. Η προσφορά του όμως αναγνωρίσθηκε μετά, γιατί ήταν ο θεμελιωτής ενός μεγάλου αγώνα που άρχιζε με σκοπό την αφύπνιση των πνευματικών δυνάμεων της Ρωσίας και την ανάπτυξη της εσωτερικής ζωής της Εκκλησίας. Κανένας άλλος συγγραφέας δεν απέκτησε τόσο κύρος και τόση σπουδαιότητα στη Ρωσία, όσο ο Μάξιμος, γιατί κανένας δεν αγωνίστηκε τόσο πολύ και δεν υπέφερε για την πνευματική εξύψωση και σωτηρία του Ρωσικού λαού, όσο ο άγιος Μάξιμος ο Γραικός.
Πηγή: Από το
βιβλίο «Άγιοι της Ηπείρου»
Ἀπολυτίκιον Ήχος δ'.
Εξ Άρτης ανέτειλας, ώσπερ αστήρ φαεινός, σοφία κοσμούμενος, και αρετών τω φωτί, Πατήρ ημών Μάξιμε` όθεν την εν Ρωσία , Εκκλησίαν λαμπρύνας,
λόγω σου Ορθοδόξω, και ορθότητι βίου,ενήθλησας νομίμως, και δόξης ηξίωσαι.
Ἕτερον Ἀπολυτίκιον Ήχος α'.
Του λίθου σφραγισθέντος Λακεδαιμονίων τον γόνον, και της Άρτης το καύχημα, τον φωστήρα των Ρώσων και του Άθω αγλάισμα, τιμήσωμεν συμφώνως
οι πιστοί, βοώντες προς αυτόν ειλικρινώς, δόξα τω δεδωκότι σοι ισχύν, δόξα τω σε στεφανώσαντι, δόξα των Ορθοδόξων το νέον καύχημα.
Μεγαλυνάριον
Χαίροις ο της Άρτης Θείος βλαστός, και της εν Ρωσία Εκκλησίας υφηγητής, προς ορθοδοξίας, τας θείας παραδόσεις, ώ Μάξιμε θεόφρον, αξιοθαύμαστε.
