Ὅταν ἡ λατρεία
τοῦ Θεοῦ μετατρέπεται σὲ «θέαμα»
π.
Ἀντωνίου Χρήστου
Παράξενος
ὁ τίτλος καὶ τοῦ σημερινοῦ ἄρθρου μᾶς, ἀλλὰ ἂν κάνετε τὸν κόπον νὰ διαβάσετε, ἀγαπητοὶ ἀναγνῶστες τὶς παρακάτω γραμμές, εἴμαστε σίγουροι ὅτι θὰ ξεκαθαρίσουμε καὶ διευκρινίσουμε ὅλες τὶς παραμέτρους του.
Ἀφορμὴ γιὰ να συγγράψουμε τὸ συγκεκριμένο θέμα, στάθηκε ἡ συμμετοχή μας, σὲ μεγάλη Λιτανεία πρὸς τιμὴ Ἁγίων σὲ μεγάλο Δῆμο τῆς περιοχὴ μᾶς καὶ τὰ ὅσα βιώσαμε ἐκεῖ. Ὅμως αὐτὸ ἦταν ἡ κορφὴ τοῦ «παγόβουνου» ἡ αἰτία, εἶναι πολὺ βαθύτερη καὶ χειροτερεύει ραγδαῖα τὰ τελευταῖα χρόνια. Ἂς ξεκινήσουμε λοιπὸν :
Λατρεία Τοῦ Θεοῦ κατὰ τὴν θρησκειολογία ὁρίζεται ἡ συνειδητή πράξη θρησκευτικοῦ αἴνου, ἀπόδοσης τιμῆς ἢ ἀφοσίωσης, οἱ ὁποῖες ἀποδίδονται γενικώτερα σὲ ἕνα ὑπερανθρώπινον ὅν, ὅπως ἕνας Θεός. Ἀποτελεῖ ἀνεπίσημο ὅρο γιὰ αὐτὸ ποὺ κατὰ τὴν θρησκειολογία ἀποκαλεῖται cultus, τό σύνολο δηλαδὴ τῶν πρακτικῶν καὶ παραδόσεων ποὺ ἀντιστοιχοῦν σὲ ἕνα θεολογικὸ σύστημα. Ἡ θρησκευτικὴ λατρεία μπορεῖ νὰ ἀποδίδεται προσωπικά, σὲ ἀνεπίσημες ὀργανωμένες ὁμάδες ἢ ὡς μέρος μιᾶς ὀργανωμένης θρησκευτικῆς ὑπηρεσίας ποὺ ἔχει ἕναν διορισμένο ἡγέτη-λειτουργὸ (ὅπως συμβαίνει σὲ ἕναν ναό, μιὰ συναγωγὴ ἢ ἕνα τζαμὶ) [1].
Ὅσον ἀφορᾶ εἰδικώτερα τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησία διὰ τὸ τὶ σημαίνει Λατρεία Τοῦ Θεοῦ, γίνεται σαφὴς διάκριση μεταξὺ κτιστοῦ καὶ Ἀκτίστου, ὡς ἐντελῶς ἀνόμοιες οὐσίες. Καὶ αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ λατρεία ἀπευθύνεται μόνο στὸ Ἄκτιστο, (ποὺ εἶναι τὰ τρία πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος), καὶ ὄχι στὸ κτιστό, ποὺ εἶναι ὁτιδήποτε ἄλλο ποὺ ἔχει ἀρχὴ ἐντὸς τοῦ κτιστοῦ χωροχρόνου. Στὴν Ὀρθόδοξη πίστη, λατρεύεται μόνο ἡ Ἁγία Τριάδα καὶ τὸ Θεανθρώπινον πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ, ὡς ἑνιαῖα καὶ ἀχώριστη ὑπόσταση. Ὁτιδήποτε ἄλλο, ἀπὸ ἱερὰ ἀντικείμενα ὡς τοὺς ἁγίους, δὲν λατρεύεται, ἀλλὰ ἁπλῶς τιμᾶται, καὶ ἡ προσκύνηση ποὺ τοῦ γίνεται εἶναι τιμητικὴ[2].
Ἡ ἐνδεδειγμένη στάση ἑνὸς πιστοῦ στὴν ἀπόδοση τῆς λατρείας Τοῦ Θεοῦ, κατά τὴν συμμετοχὴ τοῦ στὴ Θείαν Λειτουργίαν ἢ σὲ κάποιο ἄλλον Μυστήριον (ὅπως Βάπτισις ἢ Γάμος κ.α.) ἤ Ἱερὰ Ἀκολουθία τῆς Ἐκκλησίας (Ἑσπερινός, Λιτανεία Ἱερᾶς Εἰκόνος ἢ Λειψάνων, Ἀπόδειπνο, Παράκληση κ.α.), ὅπως ἔχουμε ἀναφέρει καὶ σὲ ἄλλο ἄρθρο μᾶς, εἶναι ἡ συνειδητή, κατανυκτικὴ καὶ ἥσυχη συμμετοχὴ μᾶς, πάντοτε μὲ προσοχὴ στὰ τελούμενα καὶ τὰ νοήματα τῶν ὕμνων καὶ τῶν συγκεκριμένων προτροπῶν τῶν Λειτουργῶν σὲ συγκεκριμένες ἱερὲς στιγμές. Στόχος εἶναι ἡ συγκέντρωση τοῦ νοῦ στὴ καρδιά, νὰ εἶναι δηλαδὴ «πρὸς-εὐχὴ» γιὰ νὰ ἔρθει ἡ κάθαρσις-ὁ φωτισμὸς καὶ ἡ θέωσις κατὰ χάριν, τοῦ κάθε πιστοῦ προσωπικὰ καὶ σὰν σύνολο στὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας ὁμαδικά.
Δυστυχῶς ὅμως τὰ τελευταῖα χρόνια, μὲ τὴν εἴσοδο καὶ τὴν καθημερινὴ χρήση τῶν ἠλεκτρονικῶν συσκευῶν, ὅπως εἶναι τὰ λεγόμενα ἔξυπνα κινητὰ τηλέφωνα, τὰ tablets καὶ τὶς ψηφιακὲς φωτογραφικὲς μηχανές, αὐτὸ ποὺ περιγράψαμε στὴ προηγούμενη παράγραφο, ἀρχίζει νὰ ἀνατρέπεται ὅλο πιὸ συχνά, ὅλο μαζικά, ὅλο καὶ πιὸ ἀπροκάλυπτα. Οἱ πιστοὶ ἀντὶ νὰ ἐνδιαφέρονται νὰ ἕλκουν τὴν Θείαν Χάριν Τοῦ Θεοῦ, τοὺς ἐνδιαφέρει νὰ ἔχουν καλὸ πλάνο γιὰ τὶς φωτογραφίες καὶ τὰ βίντεο τούς. Μοῦ ἔκανε ἐντύπωση κατὰ τὴν Λιτανεία στὴν πόλη, ἐλάχιστοι ἔκαναν τὸν Σταυρὸ τούς, ἐπίσης πιὸ λίγοι ἔκαναν ἡσυχία χωρὶς νὰ σχολιάσουν κάτι μὲ τὸν διπλανὸ τοὺς καὶ πάνω ἀπὸ τὸ 80% μὲ τὰ κινητὰ καὶ τὰ τάμπλετ στὰ χέρια νὰ «ἀπαθανατίζουν» τὰ τελούμενα…!
Κατάγομαι ἀπὸ Ἐπαρχία, θυμᾶμαι σὲ ἀντίστοιχη περίπτωση λιτανείας, ὅσοι δὲν ἀκολουθοῦσαν τὴν πομπὴ (ποὺ ἦταν μειοψηφία) καθόντουσαν στὰ σπίτια, πάντοτε ὁ κόσμος ἦταν στὶς αὐλὲς ἢ τὰ μπαλκόνια τοῦ μὲ τὸ θυμιατὸ ἀναμμένο καὶ νὰ σταυροκοπιοῦνται μὲ εὐλάβεια. Μέσα σὲ λίγα χρόνια ὅλα αὐτὰ ἄλλαξαν, ἡ λατρεία ἔγινε θέαμα ποὺ ὅμως ὁ «πιστὸς» γίνεται ἁπλὰ «θεατής», δὲν συμμετέχει οὐσιαστικά, ἁπλὰ «παρακολουθεῖ» τὴν πομπὴ ἢ τὰ τελούμενα ποὺ ὅμως εἶναι κάτι ἔξω ἀπὸ ἐμᾶς, εἶναι μία ἀναβίωση μιᾶς «μακρινῆς» καὶ «ἔκτακτης» παράδοσης ποὺ ἐνίοτε μετατρέπεται σὲ φολκλὸρ, ἀλλὰ σίγουρα δὲν ἔχει νὰ κάνει (κατὰ τὴν πλειοψηφία τοὐλάχιστον) μὲ κάτι ποὺ μὲ μεταβάλει σὲ περισσότερο προσευχόμενο καὶ κυρίως νὰ μὲ φέρει σὲ μετάνοια καὶ ἀλλαγὴ τρόπου ζωῆς…!
Θὰ μποροῦσε κάποιος νὰ πεῖ, οἱ συγκεκριμένοι στὶς Λιτανεῖες εἰδικὰ σὲ ἀστικὲς περιοχές, ἴσως δὲν εἶναι πιστοί, μπορεῖ νὰ εἶναι ἁπλοὶ τουρίστες ἢ χλιαροὶ χριστιανοὶ καὶ σίγουρα δὲν ἀποτελοῦν ἀντιπροσωπευτικὸ δεῖγμα γιὰ σχολιασμὸ καὶ συγκρίσεις. Ἄς εἴμαστε ὅμως εἰλικρινεῖς: Γιατὶ τὰ πράγματα πλέον καὶ μέσα στοὺς Ναοὺς εἶναι καλύτερα; Τὴν ἴδια μέρα πρὶν βγοῦμε ἀπὸ τὴν Λιτανεία πάνω ἀπὸ εἴκοσι ἄνθρωποι (καὶ μάλιστα μέσης καὶ μεγάλης ἡλικίας), μὲ τὰ κινητὰ στὰ χέρια νὰ βγάζουν φωτογραφίες ἢ νὰ τραβοῦν βίντεο, νὰ κινοῦνται δι' αὐτὸ τὸν λόγον ἀπροκάλυπτα μέσα στὸ Ναὸ καὶ ὅταν δὲν τὸ ἔκαναν, ἔλεγχαν στὰ κινητὰ τοὺς τὶ πλάνα εἶχαν τραβήξει μέχρι στιγμῆς…!
Στὰ δὲ μυστήρια γάμος ἢ βάπτισις ἐκεῖ τὰ πράγματα ἀντιστρέφονται; Ὁ ἀριθμὸς τῶν 20 ἀνθρώπων, ἡ μικρὴ πλειοψηφία δηλαδή, εἶναι ποὺ δὲν τὸ κάνουν καὶ ὅλοι οἱ ὑπόλοιποι ἢ μεγάλη πλειοψηφία, εἶναι ποὺ «ἀπαθανατίζει» συστηματικά, χωριστὰ ἀπὸ τοὺς ἐπαγγελματίες ποὺ ἔχουν προσληφθεῖ ἀπὸ τὴν οἰκογένεια γι' αὐτὸ τὸ λόγο. Ὅσο περνάει ὁ χρόνος, ἂν ὅλοι δὲν συνειδητοποιήσουμε τὴν κατρακύλα τῆς κατάστασης καὶ δὲν λάβουμε συγκεκριμένα μέσα, ὡς ποιμαίνουσα Ἐκκλησία, τότε οἱ Ναοὶ μᾶς θὰ γίνουν στούντιο καὶ τὰ στούντιο οἱ «Ναοὶ» μᾶς…!
Διὰ νὰ εἴμαστε βαθύτερα εἰλικρινής, πολλὲς φορὲς καὶ ἐμεῖς οἱ Ἱερεῖς ἀκόμη καὶ οἱ ἐπίσκοποι, ἔχουμε συστηματικὰ ἐπιφορτίσει κάποιους συνεργάτες μᾶς, μὲ τὸ «διακόνημα» τοῦ φωτογράφου σὲ λατρευτικὲς εὐκαιρίες καὶ ἐκδηλώσεις, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ δίνουμε καὶ νὰ δώσαμε πρῶτοι τὴν ἀφορμὴ νὰ τοὺς μιμηθοῦν καὶ οἱ ὑπόλοιποι πιστοὶ…!
Δυστυχῶς, εἴμαστε στὴν ἐποχή, τῆς συστηματικῆς συγχύσεως, τῆς ἐκκοσμικεύσεως, τοῦ ἀποπροσανατολισμοῦ καὶ τῶν θεαμάτων. Ὅτι μᾶς ἀρέσει καὶ μᾶς κάνει ἐντύπωση θέλουμε νὰ τὸ «ἀπαθανατίζουμε». Ἕνας καλὸς λογισμός, θὰ ἔλεγε ὅτι εἶναι καλὸ αὐτὸ ποὺ συμβαίνει καὶ σὲ θέματα τῆς λατρείας τῆς Ἐκκλησίας. Ὅταν ὅμως γίνεται συστηματικὰ καὶ μαζικά, τὰ πράγματα ξεφεύγουν καὶ ἡ λατρεία μᾶς, δὲν εἶναι λατρεία σωτηρίας, ἀλλὰ μετατρέπεται σὲ λατρεία τοῦ θεάματος, ποὺ χρόνια τώρα ἔχει ἐπενδύσει καὶ ἐξαπλωθεῖ μία μεγάλη ἀνάλογη βιομηχανία (σὲ τέχνες ὅπως ἡ μουσική, τὸ θέατρο, ὁ κινηματογράφος, ἡ μόδα στὴν ἔνδυση κτλ καὶ κυρίως στὸν ἀθλητισμὸν) καὶ τὰ ἀντίστοιχα εἴδωλα τοὺς «σοῦπερ στὰρ» ἀπὸ ὅλες αὐτὲς τὶς κατηγορίες ποὺ τοὺς ἀκολουθοῦν ἕνα σωρὸ φωτογράφοι…! Ἀλοίμονον ὅμως ἂν ἡ ποιμαντικὴ μᾶς καὶ ἡ λατρεία μᾶς, μιμηθεῖ σὲ αὐτὸν τὸν τομέα τὶς παραπάνω ἔξω-ἐκκλησιαστικὲς κατηγορίες. Τότε ἀπὸ τὸ «Ἐὐλόγησον Δέσποτα» θὰ πᾶμε στὸ «Σέλφι-σον ΔΕΣΠΟΤΑ»…!
