Δ΄ Κυριακή τῶν Νηστειῶν: Μνήμη τοῦ ἀγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος
Ο Σιναϊτικός Ασκητισμός
Η έρημος αν και συνήθως είναι άκαρπη και πτωχή σε υλικούς
καρπούς, υπήρξε πλούσια σε καρπούς πνευματικούς. Τέτοιους πολύτιμους
καρπούς, άφθονους, χαρίζει αδιάλειπτα η σιναϊτική έρημος από τον 3ο μ.Χ.
αιώνα έως τις ημέρες μας. Όταν είχε υπερπερισσεύσει η απανθρωπία και ο
απλός άνθρωπος έβλεπε να μη μετρά ο ίδιος ως πρόσωπο παρά ως αντικείμενο
εκμεταλλεύσεως αλλοτρίωσης από τις κάθε μορφής δυνάμεις του κόσμου
τούτου, παρατηρήθηκε το φαινόμενο οι πόλεις να ερημώνονται και οι έρημοι
να μεταμορφώνονται σε πόλεις. Από την περίοδο εκείνη άρχισαν να
συγκεντρώνονται μοναχοί ερημίτες, από διαφορετικές πατρίδες, κυρίως στην
περιοχή της οροσειράς του Χωρήβ και μάλιστα στους πρόποδές του, στον
τόπο της Αγίας Βάτου οικοδομώντας το πρώτο απλό Παρεκκλήσιο προς τιμήν
της Θεοτόκου. Αν και ήταν απροστάτευτοι στον ερημικό τόπο του Σινά, με
τη χάρη της Παναγίας ρίζωσαν εδώ χωρίς να τους καταβάλουν σφαγές ή άλλες
καταστροφές που αντιμετώπιζαν πριν η Αγία Ελένη φροντίσει για την
προστασία τους......
Το μέγεθος του αριθμού, τα ονόματα, τα πνευματικά τους
κατορθώματα, τις ροές των δακρύων τους, την ταπείνωση και την αγάπη
τους, μόνον ο Θεός γνωρίζει. Όσα ονόματα διασώθηκαν, είναι γνωστά ή λόγω
του λαμπρού τους βίου που εντυπωσίασε ακόμα και τους συνασκητές τους
και έτυχε να καταγραφούν σε ιερά κείμενα, ή από προσκυνητές που άφησαν
αναμνήσεις για τα πνευματικά τους κατορθώματα. Το «Γεροντικό του Σινά»
περιγράφει γλαφυρά πολλές τέτοιες ιστορίες.
Κατά τη διάρκεια των 17 αιώνων του Σιναϊτικού Μοναχισμού
χιλιάδες υπήρξαν Πατέρες με διάφορες μορφές αναχωρητικής μοναχικής ζωής
όπως ερημίτες, σπηλαιώτες, έγκλειστοι, δενδρίτες, κελλιώτες, σκητιώτες,
λαυριώτες, κοινοβιάτες, ιεραπόστολοι, επίσκοποι, εκπαιδευτικοί ακόμη και
Πατριάρχες, διαμορφώθηκαν δηλαδή πνευματικές τάσεις από την άκρως
εσωστρεφή μοναστική πολιτεία έως την εξωστρεφή της ιεραποστολής, της
διδαχής ή της φιλανθρωπίας. Όλοι αγωνίσθηκαν σκληρά τον πνευματικό αγώνα
για την αγάπη του Θεού και τελείωσαν τον βίο τους στην απέραντη ορεινή
και άνυδρη Σιναϊτική γη με διάκριση, ευλάβεια και οσιότητα και κύριο
στόχο τη δια της ασκήσεως και προσευχής κάθαρση κα μυστική ένωση της
ψυχής τους με τον τριαδικό Θεό.
Μεγάλοι Σιναΐτες Άγιοι
Σπουδαίοι πνευματικοί διδάσκαλοι αναδείχθηκαν από τον
Σιναϊτικό Αμπελώνα. Ιστορικά πρώτοι αναφέρονται κατά τον 3ο αιώνα οι
μάρτυρες Άγιοι Γαλακτίων και Επιστήμη. Ακολουθούν οι Άγιοι Νείλος,
Ιωάννης της Κλίμακος, Ησύχιος της Βάτου, οι Αναστάσιοι (όλοι αυτοί μέχρι
τον έβδομο αιώνα), ο Άγιος Συμεών ο Πεντάγλωσσος (που μετέφερε την τιμή
προς την Αγία Αικατερίνη στη Δύση κατά τις αρχές του 11ου αιώνα), ή
μεταγενέστερα ο Άγιος Γρηγόριος (ο οποίος μετέφερε σε όλο τον σλαβικό
κόσμο την παράδοση της νοεράς προσευχής). Τα συγγράμματα όλων και ιδίως
του αγίου Ιωάννου της Κλίμακος είναι διαχρονικά και καθολικής
Χριστιανικής αποδοχής. Από τους Σιναΐτες πατέρες πολλοί συνέγραψαν
θαυμαστά ασκητικά και νηπτικά εγχειρίδια, με οδηγίες για την πνευματική
πρόοδο τόσο των μοναχών όσο και των ανθρώπων των πόλεων.
Η Σιναϊτική έρημος πλούσια σε μεγάλα προσκυνήματα ήταν
πάντοτε γόνιμη για τους αναχωρητές της. Όμως οι πνευματικοί αγώνες των
Σιναϊτών ενισχύονται αναμφιβόλως από τις καθημερινές ιερές ακολουθίες
και από την έντονη μυστηριακή ζωή, η οποία μετατρέπει την έρημο σε
επίγειο παράδεισο είτε με την απόλαυση της λειτουργικής ζωής στο
καθολικό της Μονής, είτε με τη διακριτική διαμονή στα διάφορα ταπεινά
καθίσματα, σπήλαια, καθίσματα της ερήμου, ή μεγάλα προσκυνήματα περί το
Ορεινό Νότιο Σινά.
Σιναϊτικό Αγιολόγιο
Το Σιναϊτικό Αγιολόγιο περιλαμβάνει σπουδαίες επώνυμες και
ανώνυμες μορφές που έδρασαν τόσο κατά την περίοδο της Παλαιάς όσο και
της Καινής Διαθήκης. Στο Αγιολόγιο αυτό περιλαμβάνονται εκείνοι για τους
οποίους διατηρήθηκαν μαρτυρίες και βάσει αυτών αναγνωρίσθηκαν Άγιοι.
Πρόκειται για εκατόν ογδόντα μία άγιες μορφές, των οποίων η μνήμη
εορτάζεται συνολικά κατ΄ έτος την Τετάρτη της Διακαινησίμου, ημέρα
αφιερωμένη στην «Σύναξη πάντων των Σιναϊτών Αγίων». Το Ησυχαστήριο
μάλιστα της Τάρφας τιμάται στην εορτή της Συνάξεως των Σιναϊτών Αγίων.
Από τις μορφές αυτές έξι συνδέονται με την Παλαιά Διαθήκη
και είναι κυρίως γνωστές από το βιβλίο της Εξόδου όπου περιγράφεται η
φυγή των Εβραίων από την Αίγυπτο προς τη γη της Επαγγελίας. Οι υπόλοιπες
μορφές συνδέονται με την περίοδο της Καινής Διαθήκης και έζησαν από τον
3ο αιώνα έως τις ημέρες μας.
Ο Άγιος Ιωάννης συγγραφέας της «Κλίμακος»
Η Δ΄ Κυριακή των Νηστειών είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη
τον Σιναΐτη, τον συγγραφέα του κατανυκτικότατου και ψυχωφελούς
συγγράμματός του που ονομάζεται «Κλίμαξ». Λόγω της μεγάλης του αξίας
αναγιγνώσκεται συνήθως από την αρχή της Μεγάλης Σαρακοστής στα
περισσότερα Ορθόδοξα Μοναστήρια. Αποτελείται από 30 λόγους που ο καθένας
τους περιγράφει μια αρετή. Αρχίζοντας οι αρετές από τις πιο πρακτικές
και προχωρώντας στις πιο θεωρητικές, ανεβάζουν τον άνθρωπο, σαν από
κάποια σκαλοπάτια σε ουράνιο ύψος. Στην κορυφή των αρετών, ο Άγ. Ιωάννης
τοποθέτησε την «αγάπη», ως την υψηλοτέρα των αρετών και αυτή που κάνει
τον άνθρωπο κατ΄ εξοχήν «όμοιο»με το Θεό.
Ο Άγιος Ιωάννης «της Κλίμακος» είναι από τις μεγαλύτερες
ασκητικές φυσιογνωμίες όλων των εποχών. Έζησε τον 6ο μ. Χ. αιώνα.
Γεννήθηκε στην Παλαιστίνη περί το έτος 528. Κοιμήθηκε στις 30 Μαρτίου το
603 μ.Χ. σ΄ ένα ασκητήριο της μονής Σινά, σε ηλικία ογδόντα ετών..
Ονομάζεται Σιναΐτης, αλλά και άγιος Ιωάννης της Κλίμακος. Την προσηγορία
Σιναΐτης έλαβε από το Μοναστήρι του Σινά, στο οποίο είχε εγκαταβιώσει
και του οποίου εχρημάτισε και ηγούμενος. Της Κλίμακος ονομάζεται, επειδή
το μοναδικό βιβλίο που συνέγραψε φέρει τον τίτλο “Κλίμαξ”. Δηλαδή
σκάλα, επειδή οδηγεί από τα χαμηλά στα υψηλά, από τα πρώτα στάδια της
πνευματικής ζωής στα υψηλότερα και τελειότερα.
Σε ηλικία 16 ετών και αφού σπούδασε καλά την «εγκύκλιον και
εξωτερικήν σοφίαν» φεύγει για το όρος Σινά, όπου έζησε με μεγάλη άσκηση
και υποταγή κοντά σε εμπειρότατο γέροντα. Μετά από τρία χρόνια σε ηλικία
19 ετών, ο νέος ασκητής φεύγει από τη μονή Σινά και πηγαίνει στην έρημο
σε τόπο που λεγόταν «Θωλάς» για το στάδιο της «ησυχίας». Ο θείος έρωτας
που φλογίζει την καρδιά του, δεν αφήνει τίποτα να μπει ανάμεσα σΆ αυτόν
και «όν ήγαπησε ἡ ψυχή του» Θεό. Θέλει να είναι μόνος του σε μια σχισμή
ενός βράχου, ανάμεσα ουρανού και γης. Να σκέπτεται, να συλλογίζεται, να
προσεύχεται, να συνομιλεί, να δίνεται μοναδικά και ολοκληρωτικά στον
Νυμφίο της ψυχής του τον Χριστό. Εκεί στην έρημο του Σινά, μέσα στην
ασκητική μοναξιά και τον θείο έρωτα «του ακροτάτου εφετού» (δηλ. του
πλέον επιθυμητού πράγματος στον κόσμο) πέρασε ο Αγ. Ιωάννης σαράντα
ολόκληρα χρόνια.
Η απάντηση στην προφανή απορία του κοινού ανθρώπου, πως
μπορεί να ζήσει ένας άνθρωπος τόσα πολλά χρόνια εντελώς μόνος και χωρίς
υλικές ανέσεις είναι: «όταν ο άνθρωπος γευθεί λίγο τα «ουράνια», εύκολα
καταφρονεί τα «επίγεια». Εξ άλλου είναι γνωστό σΆ αυτές τις εκλεκτές
ψυχές, όπως ο Άγ. Ιωάννης της «Κλίμακος» καθ΄ όλη την διάρκεια του
σκληρού μονήρους βίου, «ο Θεός ουκ αμάρτυρον εαυτόν ποιεί», δηλ. ο Θεός
φανερώνει την παρουσία του και την ευαρέσκειά του με διάφορους τρόπους..
Οι άνθρωποι αυτοί συνήθως έχουν θεοπτικές εμπειρίες και αποκαλύψεις,
που δύσκολα μπορεί να καταλάβει και να γευθεί ο άνθρωπος του κόσμου.
Έτρωγε πολύ λίγο και κοιμόταν επίσης λίγο, τόσο όσο να μη
βλάψει τον νου του από την υπερβολική αγρυπνία. Έφθασε σε μεγάλα ύψη
αγιότητος και αρετής και αξιώθηκε μεγάλων "εμπειριών και χαρισμάτων".
Είχε και το χάρισμα της θαυματουργίας. Το προορατικό του χάρισμα φάνηκε
όταν έσωσε από βέβαιο θάνατο τον υποτακτικό του. Αυτός κοιμόνταν κάτω
από ένα τεράστιο βράχο. Ο Αγ. Ιωάννης προείδε δια του Αγίου Πνεύματος
την πτώση του βράχου ευρισκόμενος στο κελί του και φάνηκε καθΆ ύπνον στο
μαθητή του, τον ξύπνησε και τον προέτρεψε να φύγει για να γλυτώσει τον
κίνδυνο. Ο βράχος έπεσε αλλά ο μαθητής με την υπερφυσική επέμβαση του
αγίου σώθηκε από βέβαιο θάνατο.
Οι μοναχοί της ιεράς μονής του Σινά, εκτιμώντας την σοφία
και την αγιότητά του, τον εξέλεξαν ηγούμενο. Μετά από πολλές παρακλήσεις
κατόρθωσαν να τον πείσουν να επιστρέψει κοντά τους. Η έρημος όμως είχε
κερδίσει οριστικά τον την καρδιά του και τον είλκυε δυνατά. Γι αυτό
ύστερα από μικρή παραμονή στο μοναστήρι, ο Άγ. Ιωάννης εγκατέλειψε
οριστικά τη μονή και απεσύρθη σε ακατοίκητους τόπους. Επέστρεψε στην
αγαπημένη του έρημο και συνέχισε να γεωργεί το «ἂγονόν της» με την
ακατάπαυστη «πηγή τῶν δακρύων του» και την χάρη του Θεού. Η πνευματική
κληρονομιά που μας άφησε, η «Κλίμαξ» του, υπήρξε ανεκτίμητη.
Όλη η άγια πείρα και «μυστικές εμπειρίες» του Αγίου,
βρίσκονται αποθησαυρισμένες στην «Κλίμακά» του που με πολλή ταπείνωση
έγραψε, σχεδόν κατ΄ επιταγή, όταν του ζητήθηκε από τον ηγούμενο της
Μονής Σινά Ιωάννη. Εκεί στην «Κλίμακα» φαίνεται ότι ανέβη στο όρος Σινά
και εισήλθε, ως νέος «θεόπτης» Μωυσής, στον θείο γνόφο. Διάβηκε με
καθαρό νου τα σκαλοπάτια της ουράνιας κλίμακας, έφθασε στο Θεό, δέχθηκε
τον θείο φωτισμό, μας έδωσε τις νέες «θεοχάρακτες πλάκες», με τις οποίες
μπορούμε και εμείς να ανεβούμε την πνευματική σκάλα που φέρνει στο Θεό.
Συνέγραψε τριάντα λόγους περί αρετής, όπου ο καθένας λόγος
περιλαμβάνει και μια αρετή, ξεκινώντας από τις πιο πρακτικές και
ανεβαίνοντας σαν σκαλοπάτια κατέληξε στις θεωρητικά υψηλές. Στη
πνευματική ζωή έχουμε βαθμίδες χαμηλές και υψηλές, καταστάσεις κατώτερες
και ανώτερες. Γι' αυτό και το σύγγραμμα ονομάζεται Κλίμακα των αρετών.
Στο έργο του αυτό ο συγγραφέας παρουσιάζει συστηματικά τις
ιδέες του για την κοινοβιακή κυρίως, αλλά και για την ερημιτική ζωή,
ταξινομώντας αυτές κατά τρόπο που δείχνει πορεία προς την ηθική
τελείωση. Είναι γραμμένο σε κομψή ελληνική γλώσσα, καλοδουλεμένη μέ χάρη
και μελωδικότητα. Εχει διαύγεια, γλαφυρότητα, παραστατικότητα και
παρουσιάζει πλούτο εκφράσεως, καλαισθησία και ευγένεια. Στη διακόσμηση
του λόγου με εικόνες και παρομοιώσεις ο ιερός συγγραφέας είναι
απαράμιλλος. Πάσης φύσεως σχήματα λόγου αναδύονται καθώς και ωραίες και
επιτυχημένες προσωποποιήσεις.
Οι διδασκαλίες του είναι ολοκάθαρα νάματα που προέρχονται
από αγιασμένη πηγή. Είναι ένα θεόπνευστο κείμενο. Οι σύγχρονοι ψυχολόγοι
θαυμάζουν τον συγγραφέα της Κλίμακας για την βαθύτητα των ψυχολογικών
του γνώσεων και παρατηρήσεων, και διαπιστώνουν ότι τα τελευταία αξιόλογα
πορίσματα της ψυχολογίας του Βάθους ήταν γνωστά στους Πατέρες της
ερήμου.
Από την αρχή της Σαρακοστής το σύγγραμμά του διαβάζεται σε
όλα τα ορθόδοξα μοναστήρια. Επειδή είναι παγκόσμιο κειμήλιο αναλύσεως
όλων των παθών και των αρετών, η Εκκλησία τιμά ιδιαίτερα σε αυτή τη
πνευματική περίοδο τον συγγραφέα άγιο Ιωάννη της Κλίμακας και το
προτείνει για ανάγνωσμα.
Στο συναξάρι του αγίου αναφέρονται οι χαρακτηριστικοί
στίχοι: «Ὁ σάρκα φορῶν καί νεκρός ὢν Ιωάννης (δηλ. Ο Ιωάννης που και
όταν ζούσε είχε νεκρώσει την σάρκα του) αἰωνίως ζεῖ καί νεκρός φανείς
ἂπνους». Σύγγραμμα λιπών, κλίμακα τῇ ἀνοδῳ (αφήνοντας σύγγραμμα την
κλίμακα για την άνοδο). Δείκνυσιν αὐτοῦ πορείαν τῆς ἀνόδου (η οποία
δείχνει την πορείαν της ανόδου του).
Το απολυτίκιο του Αγίου ψάλλεται την Δ΄ Κυριακή των νηστειών
σε ήχο πλ. δ΄ και έχει ως εξής: «Ταῖς τῶν δακρύων σου ροαῖς, τῆς ἐρήμου
τὀ ἂγονον ἐγεωργήσας, καί τοῖς ἐκ βάθους στεναγμοῖς, εἲς ἑκατόν τούς
πόνους ἐκαρποφόρησας, καί γέγονας φωστήρ τήν Οἰκούμενην λάμπων τοῖς
θαύμασι,Ἱωάννη πατήρ ἡμών ὃσιε. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ σωθῆναι τάς ψυχάς
ἡμῶν». Δηλαδή: «Τα πολλά και θερμά σου δάκρυα και οι βαθείς στεναγμοί
σου για τις αμαρτίες και τα πάθη που κυριεύουν τον άνθρωπο, πάτερ Ιωάννη
όσιε πότισαν και καλλιέργησαν την άγονη έρημο της ψυχής μας και έφεραν
εκατονταπλάσιους πνευματικούς καρπούς. Και συ άγιε πάτερ, έγινες με την
αγιότητα και τα θαύματά σου, φωστήρας που λάμπεις σε όλη την οικούμενη.
Γι΄ αυτό πρέσβευε στο Χριστό το Θεό μας να σώσει τις ψυχές μας».
Αν μπορούσε κάθε Χριστιανός να διαβάζει λίγες σελίδες κάθε
μέρα από την ουρανοδρόμο «Κλίμακα» του Αγ. Ιωάννου, θα καταλάβαινε πώς -
πάνω από τις ανθρώπινες αδολεσχίες (φλυαρίες) και τα παιχνιδίσματα του
λόγου που κάνουν την θεολογία της Εκκλησίας να φαίνεται δύσκολη και
αποθαρρύνουν τους πιστούς από το απλό και ίσιο δρόμο του Ευαγγελίου -
υπάρχει η απλή αλήθεια και η πνευματική ομορφιά, όπως τη έπλασε ο Θεός
και όπως τη είδαν όσοι απόκτησαν, με πνευματικό αγώνα και άσκηση, καθαρή
καρδιά και θεώμενο λογισμό και νου. Όλες οι δυσκολίες και τα δυσνόητα
γίνονται απλά, καταληπτά, εύκολα, όπως στον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος για
τον οποίο μπορούμε να πούμε: «δογμάτων βυθός μέγας, νοῦς δέ ἀσκητοῦ, ἐν
αὐτοῖς ἀκινδύνως ἃλλεται», δηλ. η γνώση των δογμάτων έχει πολύ μεγάλο
βάθος, αλλά ο νους του ασκητού μπορεί χωρίς πνευματικό κίνδυνο να
κινείται σ΄αυτά.
Η «Κλίμαξ» και η πνευματική μας ζωή
Η “Κλίμαξ” είναι έν των μεγαλοπνόων ασκητικών συγγραμμάτων”.
(Αρχιμ. Σωφρόνιος). Μέσα από τα κεφάλαιά του αναβλύζει όλη η ευωδία της
αγιοπατερικής Παράδοσης, αλλά επίσης αποκαλύπτεται και η όλη
προσωπικότητα του Οσίου. Όταν κάποιος γράφη, τότε ηθελημένα ή αθέλητα
“βγάζει”, κατά το κοινώς λεγόμενο, τον εαυτό του. Ο άγιος Ιωάννης, με
όσα αποτυπώνει στο χαρτί, φανερώνει ότι αυτά που γράφει είναι προσωπικά
του βιώματα. Γι’ αυτό και ο λόγος του είναι ζωντανός, έχει μια
αμεσότητα. Διεισδύει βαθειά μέσα στην ψυχή, αγγίζει τις πιο ευαίσθητες
χορδές της και δημιουργεί κατάνυξη και διάθεση για προσευχή. Είναι
διήγημα, περιγραφή των όσων είδε, άκουσε και εψηλάφισε. Όσοι εγνώρισαν
τον Θεό, δεν στίβουν το μυαλό τους για να γράψουν ωραίες σκέψεις και
στοχασμούς, αλλά ο λόγος τους αναβλύζει μέσα από την καθαρή καρδιά τους.
Είναι λόγος όχι περί του Θεού, αλλά λόγος του Θεού και γι’ αυτό δεν
δημιουργεί σύγχυση και προβλήματα, αλλά, αντίθετα, βοηθά στην λύση των
προβλημάτων, ειρηνεύει και ξεκουράζει. Είναι τροφή χορταστική και πηγή
δροσιστική για τους πεινώντας και διψώντας την αγάπη και την δικαιοσύνη
του Θεού.
Όταν διαβάζης βιβλία σαν την “Κλίμακα”, νιώθεις περισσότερο
άνθρωπος. Και αν προσπαθήσης να βιώσης το περιεχόμενό τους, τότε αποκτάς
νόημα ζωής. Αλλάζεις διάθεση και τρόπο συμπεριφοράς προς το καλύτερο
έτσι απλά και φυσιολογικά, ίσως και ανεπαίσθητα, χωρίς αυτό να γίνεται
αντιληπτό με λογικές διεργασίες. Έτσι, όπως ψηλώνει ο έφηβος από την μια
μέρα στην άλλη χωρίς να το πολυκαταλαβαίνη, ωστόσο όμως το ζη και το
χαίρεται.
Για όσους έχουν πάρει το θέμα της πνευματικής τους ζωής στα
σοβαρά, η “Κλίμαξ” είναι αναγκαία. Για όλους τους άλλους κάτι παραπάνω
από απαραίτητη. Είναι καθρέπτης πνευματικός, αλλά και “καρδίας στηριγμός
και παράκλησις”.
O Άγιος Ιωάννης της Κλίμακος και η εποχή μας
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται δια την πνευματική της
αναισθησία. Ο άνθρωπος βυθισμένος στις καθημερινές μέριμνες τής ζωής,
αδιαφορεί δια την πνευματικήν του πορεία. Κουρασμένος από τον
βομβαρδισμό των υλικών αγαθών, ζαλισμένος από τις σειρήνες των κάθε
λογής ηδονών, απασχολημένος πώς θα αποκτήσει περισσότερα μέσα επίδειξης,
και δύναμης, ναρκώνεται πραγματικά, χωρίς να μπορεί να αντιδράσει και
να αναζητήσει πνευματικά στηρίγματα.
Ο Άγιος Ιωάννης της κλίμακος μας περιγράφει πολύ παραστατικά
αυτή την αρρωστημένη κατάσταση, ακόμη και στη δική του εποχή.
Χαρακτηριστικά μας λέγει «o άνθρωπος διαβάζει για την κρίση και αρχίζει
να χαμογελά. Για την κενοδοξία και κενοδοξεί την ώρα της αναγνώσεως.
Αποστηθίζει λόγους περί αγρυπνίας, και παρευθύς καταβυθίζεται στον ύπνο.
Εγκωμιάζει την προσευχή, και την αποφεύγει σαν μαστίγιο.
Μόλις χορτάσει φαγητό μετανοεί, και ύστερα από λίγο τρώγει και χορταίνει
περισσότερο. Μακαρίζει την σιωπή και την εγκωμιάζει με πολυλογία.
Επαινεί και δοξάζει τους ελεήμονες, αλλά υβρίζει τους πτωχούς». (Λόγος
Δέκατος έβδομος, Αγίου Ιωάννου της Κλίμακος).
Οι διδασκαλίες του είναι ολοκάθαρα νάματα που προέρχονται
από αγιασμένη πηγή. Είναι ένα θεόπνευστο κείμενο. Οι σύγχρονοι ψυχολόγοι
θαυμάζουν τον συγγραφέα της Κλίμακας για την βαθύτητα των ψυχολογικών
του γνώσεων και παρατηρήσεων, και διαπιστώνουν ότι τα τελευταία αξιόλογα
πορίσματα της ψυχολογίας του Βάθους ήταν γνωστά στους Πατέρες της
ερήμου.
Ο Άγιος Ιωάννης κοιμήθηκε στις 30 Μαρτίου το 603, σε ηλικία
ογδόντα ετών. Από την αρχή της Σαρακοστής το σύγγραμμά του διαβάζεται σε
όλα τα ορθόδοξα μοναστήρια. Επειδή είναι παγκόσμιο κειμήλιο αναλύσεως
όλων των παθών και των αρετών, η Εκκλησία τιμά ιδιαίτερα σε αυτή τη
πνευματική περίοδο τον συγγραφέα άγιο Ιωάννη της Κλίμακας και το
προτείνει για ανάγνωσμα.
Από την «Κλίμακα»
Περί Ταπεινοφροσύνης
Ταπεινοφροσύνη δείχνει όχι αυτός που ξευτελίζει και
κατηγορεί μόνος τον εαυτό του. Γιατί πώς να μην αντέξει κάποιος αυτά που
ο ίδιος κάνει; Αντίθετα ταπεινόφρων είναι εκείνος που υβρίσθηκε από
κάποιον άλλο και ωστόσο δεν ελάττωσε καθόλου την αγάπη του γι΄ αυτόν.
Όποιος πολεμά τον δαίμονα της πορνείας με την ταπεινοφροσύνη
και την αοργησία, είναι σαν να τον σκότωσε και τον έκρυψε στην άμμο.
Άμμο να θεωρείς την ταπείνωση, διότι η άμμος δεν παρέχει βοσκή στα πάθη,
αλλά είναι χώμα και στάχτη.
Η ταπείνωση είναι μία σκάλα με εκατομμύρια σκαλοπάτια. Το
πρώτο σκαλοπάτι πατά στη γη, και το τελευταίο, αν υπάρχει, ακουμπά στον
ουρανό. Το πρώτο είναι η στοιχειώδης ταπείνωση, και το τελευταίο είναι η
"τελεία" ταπείνωση, που είχε η Παναγία.
Η στοιχειώδης ταπείνωση περιλαμβάνει: την πίστη στον
Τριαδικό Θεό, στη διδασκαλία της Γραφής και της Εκκλησίας. Να πιστεύεις
δηλαδή σ' όσα λέει το "πιστεύω" κι όχι όπως εσύ νομίζεις. Την ταπείνωση
αυτή την έχουν όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί. Μετά το πρώτο σκαλοπάτι
αρχίζει η γνήσια ταπείνωση, που συνεχώς ανέρχεται.
Γράφει το βιβλίο της "Κλίμακος": "Η οσία ταπείνωση δεν
καταδικάζει τους άλλους", αλλά καταδικάζει εν διανοία συνεχώς και
ειλικρινώς τον εαυτό μας" και μόνο τον εαυτό μας.
Περι Εγκράτειας
Εγκρατής είναι αυτός που ζεί μέσα στούς πειρασμούς και τις
παγίδες και τούς θορύβους του κόσμου και αγωνίζεται με όλη του τη δύναμη
να μιμηθεί την ζωή εκείνων που είναι απαλλαγμένοι από τους θορύβους του
κόσμου. Στους αρχάριους οι πτώσεις σε σαρκικά αμαρτήματα κατά κανόνα
συμβαίνουν από την απόλαυση των φαγητών. Στους μεσαίους και από την
υπερηφάνεια.
Σ' εκείνους δε που πλησιάζουν πρός την τελειότητα,
αποκλειστικά εξ αιτίας της κατακρίσεως. Μην παίρνεις θάρρος και νομίζεις
ότι λόγω της εγκρατείας σου θα σωθείς από την πτώση. Κάποιος( ο
Σατανάς)χωρίς να τρώει τίποτα έπεσε από τον ουρανό!.
Περί Υπερηφάνειας
Είναι ντροπή να υπερηφανεύεται ο άνθρωπος για ξένα πράγματα.
Κ' η χειρότερη ανοησία είναι το να καυχιέται για κάποια χαρίσματα που
έλαβε από τον Θεό. Όσα κατορθώματα έκανες πρίν από τη γέννησή σου, γι'
αυτά μονάχα να υπερηφανεύεσαι. Γιατί, όσα σου συμβήκανε έπειτα από τη
γέννησή σου, σου τα δώρησε ο Θεός, όπως σου δώρησε και τη γέννηση.
Μην πείθεσαι στον δαίμονα, ο οποίος δήθεν για να ωφεληθούν
αυτοί που ακούν σου βάζει τη σκέψη να παρουσιάσεις τις αρετές σου. «Τι
γαρ ωφελήσεται άνθρωπος, εάν όλον τον κόσμον κερδήση ή ωφελήση, εαυτόν
δε ζημιώση;» (Ματθ ις΄ 26). Τίποτε δεν μπορεί να ωφελήσει αυτούς που μας
βλέπουν περισσότερο από το ταπεινό και ειλικρινές ήθος και τον καθάριο
λόγο. Γιατί γίνεται και παράδειγμα στους άλλους για να μην
υπερηφανεύονται ποτέ. Και σε σύγκριση με αυτό ποιος λόγος μπορεί να
ωφελήσει περισσότερο;
Περί Προσευχής
Η προσευχή ως προς την ποιότητα της είναι συνουσία και
ένωσις του ανθρώπου με τον Θεόν, και ως προς την ενέργειά της, σύστασις
και διατήρησις του κόσμου, συμφιλίωσις με τον Θεόν, μητέρα των δακρύων,
καθώς επίσης και θυγατέρα, συγχώρησις των αμαρτημάτων, γέφυρα που σώζει
από τους πειρασμούς, τοίχος που μας προστατεύει από τις θλίψεις,
συντριβή των πολέμων, έργο των Αγγέλων, τροφή όλων των ασωμάτων,η
μελλοντική εφροσύνη, εργασία που δεν τελειώνει, πηγή των αρετών,
πρόξενος των χαρισμάτων, αφανής πρόοδος, τροφή της ψυχής, φωτισμός του
νου, πέλεκυς που χτυπά την απόγνωση, απόδειξις της ελπίδος, διάλυσις της
λύπης, πλούτος των μοναχών, θυσαυρός των ησυχαστών, μείωσις του θυμού,
καθρέπτης της πνευματικής προόδου, φανέρωσις των μέτρων, δήλωση της
πνευματικής καταστάσως, αποκάλυψης των μελλοντικών πραγμάτων, σημάδι της
πνευματικής δόξης που έχει κανείς.
Η προσευχή είναι αμαρτημάτων ιλασμός και συγχώρεση, γέφυρα
που ελευθερώνει τους ανθρώπους από πολλούς πειρασμούς και κινδύνους.
Μεσότοιχο, που εμποδίζει τις θλίψεις των παθών, των ανθρώπων και των
δαιμόνων, έργο ουράνιο, δακρύων μητέρα και θυγατέρα, τροφή των Αγγέλων
και των Αγίων, αγαλλίαση και χαρά των δικαίων, πηγή κάθε καλού, πρόξενος
όλων των χαρισμάτων, προκοπή της καρδίας αόρατος, φωτισμός του νου
αδιάκοπος, φλόγα ουράνια, απόδειξη της ελπίδος προς τον Θεό, αντιφάρμακο
και λύση της λύπης, θυρίδα από την οποία εισέρχεται ουράνιο φως και
αποκαλύπτει τα απόκρυφα μυστήρια του Θεού.
