Ἀββάς Ἀμμωνάς
Περὶ Ἡσυχίας
Μέσα
από δεκαπέντε σύντομα αποσπάσματα του «Γεροντικού» προβάλλει η υπέροχη
ασκητική μορφή του αββά Αμμωνά. Οι πληροφορίες πού μας δίνουν για την
ζωή του είναι λίγες, αλλά εντυπωσιακές. θα αφήσουμε μόνο του τον
αναγνώστη να εντρυφήση σ' αυτές, θα περιορισθούμε εδώ σε στοιχεία που
αποβλέπουν κυρίως να τοποθετήσουν χρονικά και τοπικά την μεγάλη αυτή
μορφή.
Ο αββάς Αμμωνάς υπήρξε μαθητής του Μ. Αντωνίου (251 - 356) και διάδοχος του στην πνευματική καθοδήγησι των μοναχών του μοναστικού κέντρου Πισπίρ, στην αριστερή όχθη του Νείλου, νοτιώτερα από το Κάιρο. Ανατολικότερα από το Πισπίρ βρίσκεται το όρος του Μ. Αντωνίου σε μια εντελώς αφιλόξενη περιοχή. Μεταξύ του Πισπίρ και της Αλεξανδρείας απλώνεται η έρημος της Νιτρίας, περίφημη για τα ασκητικά άνθη πού ανέθαλε. Η έρημος αυτή ανέδειξε δύο μοναστικά κέντρα, δύο σκήτες: Τα Κελλία και την Σκήτη. Τα Κελλία απείχαν σαράντα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Αλεξάνδρεια. Σε απόστασι ενός ημερονυκτίου, περίπου ογδόντα χιλιόμετρα, νοτιώτερα από τα Κελλία βρισκόταν η Σκήτη, τόπος τελείως απαράκλητος. Και μόνο η θέα της προξενούσε θανάσιμη μελαγχολία στην ψυχή!
Φαίνεται ότι στην Σκήτη έζησε ο αββάς Αμμωνάς δεκατέσσερα χρόνια, παλεύοντας με το πάθος του θυμού. Καρπός των αγώνων του ήταν μια απέραντη απάθεια, πού τον εμπόδιζε να διακρίνη αμαρτία σε άνθρωπο και να επιβάλλη ως επίσκοπος επιτίμια, ακόμη και σε σοβαρά σαρκικά παραπτώματα. Την ίδια εποχή ασκήτευαν στην Σκήτη ο ιδρυτής της αββάς Μακάριος ο Αιγύπτιος, ο αββάς Μακάριος, ο Αλεξανδρεύς, ο αββάς Παμβώ και πολλοί άλλοι πατέρες του αιγυπτιακού μοναχισμού.
Αναφέρεται ότι το 375 κατοικούσαν μόνο στο Όρος της Νιτρίας περισσότεροι από πέντε χιλιάδες μοναχοί, θεωρείται βέβαιο ότι ο αββάς Αμμωνάς χειροτονήθηκε επίσκοπος από τον Μ. Αθανάσιο. Σε όλες τις φάσεις της ζωής του έχομε τόσο θαυμαστές εκδηλώσεις διακρίσεως, απαθείας, ευσπλαγχνίας και αγάπης προς τον αμαρτωλό άνθρωπο ώστε να τον κατατάσσουμε αδίστακτα μεταξύ των θεοφόρων αγίων, οι οποίοι έφθασαν σε δυσπρόσιτα πνευματικά ύψη.
Εκοιμήθη προ του 403. Η μνήμη του εορτάζεται στις 26 Ιανουαρίου. Οι στίχοι του Μηναίου αναφέρουν:
Ο αββάς Αμμωνάς υπήρξε μαθητής του Μ. Αντωνίου (251 - 356) και διάδοχος του στην πνευματική καθοδήγησι των μοναχών του μοναστικού κέντρου Πισπίρ, στην αριστερή όχθη του Νείλου, νοτιώτερα από το Κάιρο. Ανατολικότερα από το Πισπίρ βρίσκεται το όρος του Μ. Αντωνίου σε μια εντελώς αφιλόξενη περιοχή. Μεταξύ του Πισπίρ και της Αλεξανδρείας απλώνεται η έρημος της Νιτρίας, περίφημη για τα ασκητικά άνθη πού ανέθαλε. Η έρημος αυτή ανέδειξε δύο μοναστικά κέντρα, δύο σκήτες: Τα Κελλία και την Σκήτη. Τα Κελλία απείχαν σαράντα χιλιόμετρα νοτιοδυτικά από την Αλεξάνδρεια. Σε απόστασι ενός ημερονυκτίου, περίπου ογδόντα χιλιόμετρα, νοτιώτερα από τα Κελλία βρισκόταν η Σκήτη, τόπος τελείως απαράκλητος. Και μόνο η θέα της προξενούσε θανάσιμη μελαγχολία στην ψυχή!
Φαίνεται ότι στην Σκήτη έζησε ο αββάς Αμμωνάς δεκατέσσερα χρόνια, παλεύοντας με το πάθος του θυμού. Καρπός των αγώνων του ήταν μια απέραντη απάθεια, πού τον εμπόδιζε να διακρίνη αμαρτία σε άνθρωπο και να επιβάλλη ως επίσκοπος επιτίμια, ακόμη και σε σοβαρά σαρκικά παραπτώματα. Την ίδια εποχή ασκήτευαν στην Σκήτη ο ιδρυτής της αββάς Μακάριος ο Αιγύπτιος, ο αββάς Μακάριος, ο Αλεξανδρεύς, ο αββάς Παμβώ και πολλοί άλλοι πατέρες του αιγυπτιακού μοναχισμού.
Αναφέρεται ότι το 375 κατοικούσαν μόνο στο Όρος της Νιτρίας περισσότεροι από πέντε χιλιάδες μοναχοί, θεωρείται βέβαιο ότι ο αββάς Αμμωνάς χειροτονήθηκε επίσκοπος από τον Μ. Αθανάσιο. Σε όλες τις φάσεις της ζωής του έχομε τόσο θαυμαστές εκδηλώσεις διακρίσεως, απαθείας, ευσπλαγχνίας και αγάπης προς τον αμαρτωλό άνθρωπο ώστε να τον κατατάσσουμε αδίστακτα μεταξύ των θεοφόρων αγίων, οι οποίοι έφθασαν σε δυσπρόσιτα πνευματικά ύψη.
Εκοιμήθη προ του 403. Η μνήμη του εορτάζεται στις 26 Ιανουαρίου. Οι στίχοι του Μηναίου αναφέρουν:
«Ζωής Αμμωνάς νήμα πληρώσας άπαν.
ζωήν εφεύρεν ούποτε πληρουμένην».
ζωήν εφεύρεν ούποτε πληρουμένην».
Το
συγγραφικό έργο του αββά Αμμωνά φανερώνει ασκητή «λίαν πεπειραμένον
περί τάς μυστικάς προς Θεόν αναβάσεις». Σύμφωνα με την διάταξι των έργων
του στην έκδοσι της Αποστολικής Διακονίας (Β.Ε.Π.Ε.Σ., τόμος 40), από
όπου ελάβαμε και το κείμενο, τα κατατάσσουμε σε επιστολές, διδάγματα,
παραινέσεις, λόγους και αποσπάσματα λόγων.
Οι επιστολές του αναφέρονται με αξιόλογη διαύγεια και πρωτοτυπία σε βαθύτατα θέματα της πνευματικής ζωής, όπως η ησυχία, η θ. χάρις, η διάκρισις, οι πειρασμοί κτλ. Η συχνή αναφορά στην θ. χάρι και οι θερμές προτροπές προς τα πνευματικά του τέκνα να γευθούν την άρρητη γλυκύτητά της, αποδεικνύουν πώς ο επιστολογράφος είχε ζήσει έντονα θείες καταστάσεις και είχε ελλαμφθή από το «φως του ουρανού των ουρανών», όπως το χαρακτηρίζει.
Διασώθηκαν 7 επιστολές στα ελληνικά, 14 στα συριακά, 13 στα γεωργιανά, 11 στα αραβικά, 3 στα αρμενικά και 1 στα αιθιοπικά. Αυτό αποτελεί ένδειξι ότι διαδόθηκαν σε γεωγραφικό χώρο ευρύτερο από την Μ. Ανατολή.
Οι επιστολές του αναφέρονται με αξιόλογη διαύγεια και πρωτοτυπία σε βαθύτατα θέματα της πνευματικής ζωής, όπως η ησυχία, η θ. χάρις, η διάκρισις, οι πειρασμοί κτλ. Η συχνή αναφορά στην θ. χάρι και οι θερμές προτροπές προς τα πνευματικά του τέκνα να γευθούν την άρρητη γλυκύτητά της, αποδεικνύουν πώς ο επιστολογράφος είχε ζήσει έντονα θείες καταστάσεις και είχε ελλαμφθή από το «φως του ουρανού των ουρανών», όπως το χαρακτηρίζει.
Διασώθηκαν 7 επιστολές στα ελληνικά, 14 στα συριακά, 13 στα γεωργιανά, 11 στα αραβικά, 3 στα αρμενικά και 1 στα αιθιοπικά. Αυτό αποτελεί ένδειξι ότι διαδόθηκαν σε γεωγραφικό χώρο ευρύτερο από την Μ. Ανατολή.
ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΟΦΟΡΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΗΜΩΝ ΑΒΒΑ ΑΜΜΩΝΑ
ΠΕΡΙ ΗΣΥΧΙΑΣ
Γνωρίζετε
βέβαια αγαπητοί μου αδελφοί, ότι από τότε πού έγινε η παράβασις των
πρωτοπλάστων, δεν μπορεί η ψυχή να γνωρίση, όπως πρέπει, τον Θεό, εάν
δεν περιοριστή μακρυά από τους ανθρώπους και από κάθε περισπασμό. Διότι τότε θα δοκιμάση τον πόλεμο των εχθρών της. Και αφού νικήση σε κάθε προσβολή των αντιπάλων, τότε το πνεύμα του Θεού θα κατοικήση μέσα της και όλος ο κόπος της θα μεταβληθή σε χαρά και αγαλλίασι. Βέβαια στον καιρό του πολέμου θα υπομείνη θλίψεις, στενοχώριες και άλλα πολυποίκιλα βάσανα. Αλλά ας μη φοβηθή. Δεν θά νικηθή, εφ' όσον αγωνίζεται στην ησυχία.
Αυτός ήταν ο λόγος πού οι άγιοι πατέρες ζούσαν απομονωμένοι στην έρημο, όπως ο Ηλίας ο θεσβίτης, ο Ιωάννης ο βαπτιστής και όλοι οι υπόλοιποι πατέρες.
Μη νομίσετε ότι οι άγιοι κατόρθωσαν να εξαγιασθούν ζώντας μεταξύ των ανθρώπων. Επέτυχαν να κατοικήση μέσα τους η θεϊκή δύναμις, αφού προηγουμένως ασκήθηκαν πολύ στην ησυχία. Και τότε, στολισμένους με τις αρετές, τους έστελνε ο Θεός ανάμεσα στους ανθρώπους για να τους οικοδομήσουν και να τους θεραπεύσουν.
Σαν ιατροί που ήσαν, μπορούσαν να θεραπεύσουν τις ασθένειες των ανθρώπων. Για την ανάγκη αυτή ο Θεός τους αποσπούσε από την ησυχία και τους έστελνε στον κόσμο. Τότε όμως τους έστελνε, αφού θεράπευαν όλα τα δικά τους πάθη. Είναι αδύνατο να στείλη ο Θεός για την πνευματική ωφέλεια των ανθρώπων μια ψυχή πού είναι ακόμη ασθενής.
Όσοι λοιπόν πηγαίνουν στον κόσμο πριν ολοκληρωθούν, πηγαίνουν με το θέλημα το δικό τους και όχι με το θέλημα του Θεού. Ο Θεός μάλιστα λέει γι' αυτούς: «Εγώ μεν ουκ απέστελον αυτούς, αυτοί δέ αφ' εαυτών έτρεχον» (πρβλ. Ιερεμ. κα' 23).
Γι' αυτό δεν μπορούν ούτε τον εαυτό τους να προφυλάξουν ούτε άλλη ψυχή να οικοδομήσουν.
Όσοι όμως στέλνονται από τον Θεό, δεν θέλουν βέβαια να χωρισθούν από την ησυχία, αφού γνωρίζουν ότι μ' αυτήν απέκτησαν τις θεϊκές δυνάμεις. Αναλαμβάνουν όμως την οικοδομή των ανθρώπων, για να μη παρακούσουν στον Δημιουργό.
Σας φανέρωσα τους καρπούς της ησυχίας, τους οποίους αποδέχεται ο Θεός. Τώρα λοιπόν πού μάθατε την βοήθεια και την άξια της, προσπαθήστε να την οικειοποιηθήτε.
Οι περισσότεροι μοναχοί δεν την απέκτησαν.
Έζησαν μέσα στον κόσμο και γι' αυτό δεν μπόρεσαν να νικήσουν τις τις επιθυμίες τους. Δεν θέλησαν να κοπιάσουν και ν' αποφύγουν την κοσμική σύγχυσι, αλλά παρέμειναν μεταξύ των ανθρώπων δημιουργώντας περισπασμούς. Για τον λόγο αυτό δεν δοκίμασαν την γλυκύτητα του Θεού ούτε αξιώθηκαν να κατοικήση μέσα τους η θεϊκή δύναμις και να τους χαρίση την μακαριά απόλαυσι. Δεν κατοικεί μέσα τους η θεϊκή δύναμις, γιατί καταγίνονται με κοσμικές υποθέσεις και απασχολούνται με τα πάθη της ψυχής, με τους κοσμικούς επαίνους και τις επιθυμίες του παλαιού ανθρώπου.
Ο Θεός μας γνώρισε τα μέλλοντα από τώρα.
Παίρνετε δύναμι λοιπόν στους αγώνες σας. Διότι όσοι αποφεύγουν την ησυχία, δεν μπορούν να κυριαρχήσουν στις επιθυμίες τους ούτε να νικήσουν σε πνευματικές μάχες. Δεν έχουν μέσα τους την θεϊκή δύναμι, διότι αυτή δεν κατοικεί σε ψυχές υποδουλωμένες στα πάθη. Εσείς όμως αγωνισθήτε να νικήσετε τα πάθη και η χάρις του Θεού θα έλθη μόνη της μέσα σας.
Υγιαίνετε εν Αγίω Πνεύματι.Αυτός ήταν ο λόγος πού οι άγιοι πατέρες ζούσαν απομονωμένοι στην έρημο, όπως ο Ηλίας ο θεσβίτης, ο Ιωάννης ο βαπτιστής και όλοι οι υπόλοιποι πατέρες.
Μη νομίσετε ότι οι άγιοι κατόρθωσαν να εξαγιασθούν ζώντας μεταξύ των ανθρώπων. Επέτυχαν να κατοικήση μέσα τους η θεϊκή δύναμις, αφού προηγουμένως ασκήθηκαν πολύ στην ησυχία. Και τότε, στολισμένους με τις αρετές, τους έστελνε ο Θεός ανάμεσα στους ανθρώπους για να τους οικοδομήσουν και να τους θεραπεύσουν.
Σαν ιατροί που ήσαν, μπορούσαν να θεραπεύσουν τις ασθένειες των ανθρώπων. Για την ανάγκη αυτή ο Θεός τους αποσπούσε από την ησυχία και τους έστελνε στον κόσμο. Τότε όμως τους έστελνε, αφού θεράπευαν όλα τα δικά τους πάθη. Είναι αδύνατο να στείλη ο Θεός για την πνευματική ωφέλεια των ανθρώπων μια ψυχή πού είναι ακόμη ασθενής.
Όσοι λοιπόν πηγαίνουν στον κόσμο πριν ολοκληρωθούν, πηγαίνουν με το θέλημα το δικό τους και όχι με το θέλημα του Θεού. Ο Θεός μάλιστα λέει γι' αυτούς: «Εγώ μεν ουκ απέστελον αυτούς, αυτοί δέ αφ' εαυτών έτρεχον» (πρβλ. Ιερεμ. κα' 23).
Γι' αυτό δεν μπορούν ούτε τον εαυτό τους να προφυλάξουν ούτε άλλη ψυχή να οικοδομήσουν.
Όσοι όμως στέλνονται από τον Θεό, δεν θέλουν βέβαια να χωρισθούν από την ησυχία, αφού γνωρίζουν ότι μ' αυτήν απέκτησαν τις θεϊκές δυνάμεις. Αναλαμβάνουν όμως την οικοδομή των ανθρώπων, για να μη παρακούσουν στον Δημιουργό.
Σας φανέρωσα τους καρπούς της ησυχίας, τους οποίους αποδέχεται ο Θεός. Τώρα λοιπόν πού μάθατε την βοήθεια και την άξια της, προσπαθήστε να την οικειοποιηθήτε.
Οι περισσότεροι μοναχοί δεν την απέκτησαν.
Έζησαν μέσα στον κόσμο και γι' αυτό δεν μπόρεσαν να νικήσουν τις τις επιθυμίες τους. Δεν θέλησαν να κοπιάσουν και ν' αποφύγουν την κοσμική σύγχυσι, αλλά παρέμειναν μεταξύ των ανθρώπων δημιουργώντας περισπασμούς. Για τον λόγο αυτό δεν δοκίμασαν την γλυκύτητα του Θεού ούτε αξιώθηκαν να κατοικήση μέσα τους η θεϊκή δύναμις και να τους χαρίση την μακαριά απόλαυσι. Δεν κατοικεί μέσα τους η θεϊκή δύναμις, γιατί καταγίνονται με κοσμικές υποθέσεις και απασχολούνται με τα πάθη της ψυχής, με τους κοσμικούς επαίνους και τις επιθυμίες του παλαιού ανθρώπου.
Ο Θεός μας γνώρισε τα μέλλοντα από τώρα.
Παίρνετε δύναμι λοιπόν στους αγώνες σας. Διότι όσοι αποφεύγουν την ησυχία, δεν μπορούν να κυριαρχήσουν στις επιθυμίες τους ούτε να νικήσουν σε πνευματικές μάχες. Δεν έχουν μέσα τους την θεϊκή δύναμι, διότι αυτή δεν κατοικεί σε ψυχές υποδουλωμένες στα πάθη. Εσείς όμως αγωνισθήτε να νικήσετε τα πάθη και η χάρις του Θεού θα έλθη μόνη της μέσα σας.
Αμήν
