Ο Μέγας Κανών
Ο
Μέγας Κανών, που συνέθεσε ο Άγιος Ανδρέας ο Ιεροσολυμίτης,
αρχιεπίσκοπος Κρήτης και ένας από τους πιο εξέχοντες εκπροσώπους της
εκκλησιαστικής ποιήσεώς μας, είναι ένας από τους πιο υπέροχους και
περισσότερο γνωστούς ύμνους οτό εκκλησιαστικό πλήρωμα. Ψάλλεται
τμηματικά τις τέσσερις πρώτες ημέρες της Καθαράς Εβδομάδος και ολόκληρος
την Πέμπτη της Ε’ εβδομάδος της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Αποτελεί ένα
εγερτήριο σάλπισμα που αποβλέπει στό να φέρη τον άνθρωπο σε συναίσθηση
της αμαρτωλότητός του και να τον οδηγήση μέσα από τη συντριβή και τη
μετάνοια κοντά στό Θεό.
Ο Μέγας Κανών αποκαλείται έτσι, διότι έχει πλήθος πολύ τροπαρίων και
είναι εκτενέστερος όλων των άλλων Κανόνων της Ορθοδόξου Υμνογραφίας. Ενώ
δηλαδή οι άλλοι Κανόνες έχουν συνήθως τρία-τέσσερα τροπάρια σε κάθε
ωδήν, αυτός έχει άνω των 20 τροπαρίων σε κάθε ωδήν. Η Β’ μάλιστα ωδή
έχει 41 τροπάρια! Συνολικώς ο Κανών έχει 11 ειρμούς και 250 τροπάρια
Ο Μέγας Κανών είναι ύμνος βαθύτατης συντριβής και συγκλονιστικής μετανοίας.
Ο άνθρωπος που αισθάνεται το βάρος της αμαρτίας, που γεύεται την
πικρία της μακρυά από τον Θεό ζωής, που κατανοεί τις τραγικές διαστάσεις
της αλλοτριώσεως της ανθρώπινης φύσεως στην πτώση και την αποστασία της
από τον Θεό, συντρίβεται.
Κατανύσσεται. Αναστενάζει βαθειά και ξεσπά σε θρήνο γοερό. Ένα
θρήνο όμως που σώζει, διότι ανοίγει τον δρόμο της μετανοίας. Τον δρόμο
που επαναφέρει τήν ανθρώπινη ύπαρξη κοντά στον Θεό, την πηγή της
αληθινής ζωής και τό πλήρωμα της άρρητης χαράς και ευφροσύνης. Για θρήνο
και θρηνωδία κάνει λόγο ο ποιητής ήδη από τό πρώτο τροπάριο του Κανόνος
του: “Πόθεν άρξομαι θρηνείν τάς του αθλίου μου βίου πράξεις; ποίαν
απαρχήν επιθήσω Χριστέ, τη νυν θρηνωδία;”.
Ο Μέγας Κανών ψάλλεται σε ήχο πλάγιο του Β’. Είναι ήχος γλυκύς,
κατανυκτικός και εκφραστικός ιδιαιτέρου του πένθους και της συντριβής
της ψυχής, γι’ αυτό και χρησιμοποιείται πολύ στην υμνογραφία της Μεγάλης
Εβδομάδος. Ο γοργός μάλιστα ειρμολογικός ρυθμός του, στον οποίο
ψάλλονται τα τροπάρια του Μεγάλου Κανόνος, πέρα από την κατάνυξη και τη
συντριβή που μεταδίδει, εκφράζει και την ιερή ανησυχία της υπάρξεως να
επιτύχη την εν Χριστώ απολύτρωσή της.
Μετανοείτε! κραυγάζει ανά πάσαν στιγμήν ο Μέγας Κανών. Όλο λοιπόν το
πένθιμον και κατανυκτικόν περιεχόμενον του αριστουργήματος αυτού θα
μπορούσε να συνοψισθή σε ένα από τα τροπάρια του, τo υπέροχο εκείνο:
“Ψυχή μου, ψυχή μου, ανάστα τι καθεύδεις; το τέλος εγγίζει και μέλλεις
θορυβείσθαι· ανάνηψον ουν ίνα φείσηταί σου Χριστός ο Θεός, ο πανταχού
παρόν και τα πάντα πληρών”.
Δηλαδή: Ψυχή μου, ψυχή μου σήκω επάνω! Τί κοιμάσαι; Το τέλος της
επιγείου ζωής πλησιάζει καί μέλλεις να υποστής μεγάλη ταραχή. Σύνελθε
από τη μέθη σου διά να σε λυπηθή ο Χριστός και Θεός, ο Οποίος είναι
πανταχού παρών και γεμίζει τα πάντα με την παρουσία Του.
Πηγή: περιοδική έκδοση Ιεράς Μητροπόλεως Λεμεσού «Λεμεσού», έτος 2ο, τ.6, Μάρτιος 2002
