ΚΡΑΤΟΣ - ΜΙΑ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΙΣ

Σάββα Αλεξάνδρου

Για την Ορθόδοξη θεολογία, το Κράτος ως μια οργανωμένη πολιτική οντότητα, αποτελεί θεσμό τον οποίον ο άνθρωπος οφείλει να σέβεται. «Αρχαίς και εξουσίαις υπερεχούσαις υποτασσέσθω».

Κατά τους Πατέρες της Εκκλησίας οι κοσμικοί άρχοντες τότε μόνο είναι σωστοί, αν έχουν καταφέρει πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα να κυβερνούν τους εαυτούς τους, δηλαδή να είναι σωστοί από ηθική άποψη. Λέει γι’ αυτό ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος: «Ανθρώπω δε χαλεπού όντος του ειδέναι άρχεσθαι, κινδυνεύει πολλώ μάλλον χαλεπώτερον του ειδέναι άρχειν ανθρώπων». Δηλαδή άνθρωπος που δεν ξέρει να κυβερνά τον εαυτό του, να μπορεί να επιβάλλεται στα πάθη του, δεν μπορεί να κυβερνά σωστά τους ανθρώπους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα που έμεινε στην ιστορία ως παράδειγμα προς αποφυγή ο Χίτλερ, του οποίου ο φαύλος και αλαζονικός νους γέννησε την ανόητη και αλαζονική αντίληψη περί της υπεροχής της Άριας φυλής. Έτσι κατάφερε να παρασύρει ένα ολόκληρο λαό στο μίσος και το φανατισμό και να σύρει την ανθρωπότητα σ’ ένα πόλεμο που στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 50 εκατομμύρια ανθρώπους.

Στην αντίπερα όχθη, ο άνθρωπος που όπως είπαμε μπορεί να κυβερνά τον εαυτό του, υποτάσσοντας τα πάθη του, ασκεί πολιτική που είναι διακονία για το λαό του Θεού. Ακριβώς αυτή η πολιτική του τον δικαιώνει ενώπιο του Θεού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Άγιος αυτοκράτορας Ιωάννης ο Γ΄ ο Βατάτζης ο επικαλούμενος Ελεήμων, που η Ορθόδοξη Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του στις 4 του Νιόβρη και για το άγιο ήθος του, αλλά και για την πολιτική του που επικεντρωνόταν στη στήριξη των φτωχών λαϊκών στρωμάτων και στην ενίσχυση της εργατικής και γεωργικής τάξης.

Για την Ορθόδοξη ηθική, το κράτος οφείλει να διακονεί το ανθρώπινο πρόσωπο. Γι’ αυτό και η μόνη μορφή του που γίνεται αποδεκτή, είναι η μορφή του Δημοκρατικού κράτους, στο οποίο ουσιαστικά μετέχει ο λαός αφού αυτός εκλέγει την εκάστοτε κυβέρνηση. 

Ένας μεγάλος φιλόσοφος και στοχαστής, ο Ν .Μπερτιάγεφ, αναφέρει πως ο σκοπός του κράτους δεν είναι να φέρει τη βασιλεία του Θεού πάνω στη γη αλλά να προσπαθήσει να επιφέρει κατά το δυνατό τη δικαιοσύνη, αποτρέποντας έτσι το ενδεχόμενο να γίνει η ζωή των ανθρώπων κόλαση. Υπ’ αυτή την έννοια το κράτος ευθύνεται για την τήρηση των νόμων, για την προαγωγή της αξιοκρατίας και την πάταξη οποιονδήποτε τάσεων εκμετάλλευσης ή αδικίας σε βάρος οποιονδήποτε ομάδων του πληθυσμού. 

Εξάλλου θα λέγαμε πως η αρχή της ισοτιμίας των πολιτών εκφράζει πλήρως την Πατερική θέση του Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή πως «πάσα φύσις λογική, εικών του Θεού εστίν». Ο κάθε άνθρωπος είναι μια ανεπανάληπτη εικόνα του Θεού, γι’ αυτό και αξίζει σεβασμού. Κανένας δεν είναι ανώτερος από τον άλλο και όλοι είναι ίσοι απέναντι στο νόμο. Αυτή η αντίληψη αποτελεί το ουσιαστικό περιεχόμενο μιας ευνομούμενης πολιτείας.

Είναι τραγικό το γεγονός ότι η απόρριψη της πιο πάνω θέσης γέννησε καθεστώτα που εξευτέλισαν το ανθρώπινο πρόσωπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το καθεστώς της Νοτίου Αφρικής που ίσχυε παλιά. Με την εφαρμογή από μέρους του της απαράδεκτης πολιτικής του Απαρτχάιντ, ουσιαστικά περιθωριοποιούσε τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών που ήταν οι μαύροι. 

Αξίζει να σημειώσουμε πως για την Ορθόδοξη θεολογική σκέψη το κράτος είναι σωστό, όταν αντιμετωπίζει σωστά τον άνθρωπο. Είναι γνωστό πως για την Πατερική θεολογία ο άνθρωπος είναι κράμα υλικό και πνευματικό. Ο Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος τον χαρακτηρίζει ως «άγγελον άλλον, προσκυνητήν μικτόν, τον αυτόν σάρκα και πνεύμα ομού». Σωστό λοιπόν είναι το κράτος, όταν ενδιαφέρεται καταρχάς για την υλική υπόσταση των πολιτών του. Όταν δηλαδή λειτουργεί κατ’ εξοχήν ως κράτος πρόνοιας, γι’ αυτό και νοιάζεται για την υγεία των πολιτών του και την ενίσχυση των οικονομικά ασθενέστερων στρωμάτων του λαού. Ευρύτερα δε επικεντρώνεται στην εξασφάλιση θέσεων εργασίας και την ανύψωση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων. Συνάμα όμως νοιάζεται και για την πνευματική τους ανύψωση, δίνοντας μεγάλη σημασία στο θέμα της παιδείας. Η Πατερική σοφία αποφαίνεται δια του Αγίου Αντιόχου, ενός μεγάλου Νηπτικού Πατέρα της Ορθοδοξίας: «Παιδεύσατε τα παιδία , ίνα μη ύστερον παιδεύσωσιν υμάς αυτά». Η πολιτεία που προσφέρει μια παιδεία που ανταποκρίνεται και στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας αλλά και που πάνω απ’ όλα σέβεται την κουλτούρα του λαού, (που για μας είναι το Ορθόδοξο Θεανθρωποκεντρικό ήθος) ουσιαστικά επενδύει για ένα καλύτερο αύριο. 

Τέλος θα λέγαμε πως η ύπαρξη σωστού και ευνομούμενου κράτους προϋποθέτει και την ανάλογη πολιτιστική και πνευματική καλλιέργεια ενός λαού, αφού κατά τη ρήση της Παλαιάς Διαθήκης «κατά τον λαό και οι άρχοντες».