Μετάφραση - Λογοτεχνική απόδοση: Δημήτρης Σταθόπουλος
1. Όποιοι έρωτα νιώθουνε για κάτι, συνηθίζουνε να μιλάν αδιάκοπα γι' αυτό και να το φέρνουνε μέρα και νύχτα στη σκέψη τους. Μη με κατακρίνετε, λοιπόν, που για τρίτη φορά τώρα έκαμα τούτο δω το έφύμνιο στη μάνα του Θεού μου, για να της το προσφέρω σαν αποχαιρετιστήριο δώρο στην έξοδό της.
Στην πραγματικότητα όμως τούτο το δώρο μου δεν είναι προσφορά σ' εκείνη, αλλά σε μένα τον ίδιο και σε σένα, θείε και ιερέ λαέ, που παραστέκεσαι δω γύρω.
Κι αυτό γίνεται με το να στρώσω τραπέζι με τροφές που δεν είναι μονάχα σωτήριες κι ωφέλιμες στις ψυχές, αλλά και ταιριαστές στην ιερή τούτη νύχτα· και με το να γενώ έτσι νοικοκύρης πνευματικής χαράς.
Επειδή βλέπετε πώς σπανίζουνε τα τρόφιμα, γι' αυτό ακριβώς ετοιμάζω στα πρόχειρα το δείπνο, αν κι όχι ταιριαστά κι επιδέξια κι ούτε όπως θάξιζε στα μάτια Εκείνης που μας κάλεσε, αλλά τουλάχιστο στην ανάγκη μας τούτη, να μας δώσει παρηγοριά στην πείνα μας.
Η Παναγιά δεν έχει ανάγκη, βέβαια, από τα δικά μας εγκώμια, μα εμείς είμαστε κείνοι που χρειαζόμαστε τη δική της δόξα. Γιατί ό,τι είναι γεμάτο από τη δόξα του Θεού, πώς γίνεται να δοξαστεί (από μας); Και πώς μπορεί να φωτιστεί από μας η πηγή του φωτός; Μα μ' ό,τι κάνουμε τώρα, πλέκουμε για μας τους ίδιους στεφάνι. «Γιατί ο Κύριος λέει: ζω εγώ κι όσους με δοξάζουνε, θα τους δοξάσω».
Γλυκό που 'ναι, αλήθεια, γλυκό το κρασί και πόσο καλοφάγωτο το ψωμί! Εκείνο ευφραίνει την καρδιά του ανθρώπου και τούτο την στεριώνει. Αλλά τί 'ναι πιο γλυκό από τη μάνα του Θεού μου; Αυτή μου πήρε τα μυαλά και μου 'δεσε τη γλώσσα. Αυτήν βλέπω στον ύπνο μου και μ' ανοιχτά την βλέπω μάτια. Αυτή γίνηκε μάνα του Λόγου του Θεού και τούτου δω του δικού μου λόγου. Το γέννημα της στείρας, κάνει τώρα να καρποφορήσουνε οι στέρφες μας ψυχές. Αυτής την ιερή και θεία μετάσταση γιορτάζουμε σήμερα.
2. Για ελάτε, λοιπόν, ν' ανέβουμε στο μυστικό βουνό κι αφού υψωθούμε πάνω απ' τις μέριμνες του βίου κι απ' τη γυαλάδα των υλικών πραγμάτων και μπούμε μέσα στο θείο κι ακατανόητο σκοτάδι και βρεθούμε παράδοξα μέσα στο θείο φως, τότε να δοξολογήσουμε την απειροδύναμη δύναμη.
Πώς ο Λόγος απ' το υπερούσιο ύψος του κι από το κάθε τι επέκεινα, χωρίς ν' αφήσει την πατρική αγκαλιά, κατέβηκε στα σπλάγχνα της Παρθένας· και πώς αφού γίνηκε η σύλληψη κι η σάρκωσή του, μεσ' από παθήματα που υπόμεινε εθελοντικά, τράβηξε στο θάνατο· και αφού ήρθε με σώμα χοϊκό, και με τη φθορά κατάκτησε την αφθαρσία, τράβηξε πάλι κατά κει πάνω στον Πατέρα· και πώς τότε παράσυρε κοντά στον Πατέρα του τη μάνα που τούδωσε σάρκα, κι ύψωσε αυτήν που γίνηκεν επίγειος ουρανός ψηλά στην επουράνια γη!
Σήμερα η πνευματική κι έμψυχη σκάλα, με την οποία ο Ύψιστος κατέβηκε και «φανερώθηκε στη γη και συναναστράφηκε με τους ανθρώπους», χρησιμοποιώντας το θάνατο για σκάλα της, μετανάστεψε από τη γη στους ουρανούς.
Σήμερα η επίγεια τράπεζα, αυτή που χωρίς γάμο κράτησε μέσα της τον ουράνιο άρτο της ζωής, τ' αναμμένο κάρβουνο της θεότητας, υψώθηκε από τη γη στους ουρανούς. Σ' εκείνη που γίνηκε η ανατολική πύλη για να περάσει μέσα της ο Θεός, τώρα της ανοιχτήκανε διάπλατα οι πύλες τ' ουρανού.
Σήμερα η έμψυχη πόλη του Θεού μεταθέτεται από την επίγεια Ιερουσαλήμ στην «άνω Ιερουσαλήμ» κι αυτή που γέννησε πρωτότοκο μαζί και μονογενή, τον «πρωτότοκο της δημιουργίας όλης», τον μονάκριβο Γιο του Πατέρα, αυλίζεται τώρα πια εκεί πάνω στην συντροφιά των «πρωτοτόκων». Η έμψυχη και λογική κιβωτός του Κυρίου μεταναστεύει στην ανάπαυση του Γιου της.
Η νυφική παστάδα, που μέσα της ο Θείος Λόγος σαρκώθηκε, αναπαύεται τώρα σε
πανέμορφο τάφο, σαν σε νυφικό θαλάμι, απ' όπου ανεβαίνει στον ουράνιο νυμφώνα και ολόφωτη βασιλεύει μαζί με τον Γιο και Θεό της, αφήνοντας σε μας εδώ κάτω τον τάφο της σαν νυφική παστάδα. Μα πώς γίνεται να 'ναι ο τάφος νυφική παστάδα; Μα ναι.
Κι απ' οποιαδήποτε νυφική παστάδα είναι λαμπρότερος ο τάφος της, όχι από χρυσαφιού ανταύγειες, απ' ασημιού λαμπράδα κι από λάμψες πετραδιών κι ούτε από φόρεμα μεταξωτό και πορφυρένιο, αλλ' από τη θεία λαμπρότητα του πανάγιου Πνεύματος. Κι ο τάφος της Παναγιάς δεν γίνεται αιτία για τη σωματική σύνδεση των χοϊκών εραστών, αλλά αιχμαλωτίζει με το Πνεύμα τις όσιες ψυχές και τις ενώνει με το Θεό σε μιά ένωση που 'ναι καλύτερη και γλυκύτερη απ' ο,τιδήποτε άλλο.
Αυτός ο τάφος της Παναγιάς είναι ωραιότερος κι απ' την Παράδεισο. Λέγοντας τούτο, δεν θέλω να θυμάμαι το τι γίνηκε μέσα εκεί: το πόσο ενδιαφέρον έδειξε ο διάβολος, πόσο ανόητη, φθονερή κι απατηλή συμβουλή έδωσε στην Εύα και πόσο κείνη δείχτηκε αδύνατη κι ευκολόπιστη· ούτε θέλω να θυμάμαι κείνο το γλυκόπικρο δόλωμα με το οποίο την ξεμυάλισε κι ύστερα κείνη εξαπάτησε τον άντρα της, ούτε την παρακοή, την εξορία, τον θάνατο· δεν θάπρεπε ίσως να τα θυμηθώ όλα τούτα, για να μη κάνω τη γιορτή μας και γυρίσει σε λύπη.
Ο τάφος τούτος, σώμα θνητό ανύψωσε στον ουρανό κι εκείνη υψώθηκε κει ψηλά και κατέβασε στη γη τον γενάρχη. Σε τούτη τη γη άλλωστε δεν καταδικάστηκε αυτός που πλάστηκε «κατ' εικόνα Θεού» με το «γη είσαι και σ' αυτή τη γη θα πας»;
Αυτός ο τάφος είναι τιμιώτερος κι απ' την αρχαία σκηνή, γιατί δέχτηκε το λογικό, έμψυχο και θεόφεγγο λυχνάρι και τη ζωηφόρο τράπεζα που πάνω της έχει όχι «άρτους προθέσεως», αλλά ουράνιο ψωμί κι είναι αναμμένη όχι με υλική φωτιά, αλλά με τ' άυλο φως της θεότητας.
Αυτός ο τάφος είναι πιο μακάριος κι από την κιβωτό του Μωυσή, γιατί ευτύχησε να φιλοξενήσει όχι «σκιές» και «τύπους», αλλά την ίδια την αλήθεια. Κι ακόμα γιατί πραγματικά υποδέχτηκε την ανόθευτη και χρυσαφένια στάμνα που από μέσα της καρποφόρησε το ουράνιο μάνα, και την ζωντανή πλάκα π' αγκάλιασε το Λόγο του Θεού, (όχι απλά το Νόμο, αλλά) τον ενυπόστατο Λόγο που σαρκώθηκε με την ενέργεια του παντοδύναμου Πνεύματος. Κι ακόμα δείχτηκε το χρυσό θυμιατήρι που κυοφόρησε το θείο άνθρακα και μοσχομύρισε όλη την πλάση.
3. Σκορπίστε πέρα σεις δαιμόνια και κλάψτε πανάθλιοι αιρετικοί, καθώς παλιά τότε οι Αιγύπτιοι κι ο αρχηγός τους ο νέος Φαραώ, αυτός ο πικρός άθλιος και τύραννος, καταχώθηκαν στα βάθη της βλαστήμιας, εμείς όμως που σωθήκαμε χωρίς να βρέξουμε το πόδι μας και ξεπεράσαμε την αρμυρή θάλασσα της ασέβειας, ας ψάλουμε τώρα στη Μάνα του Θεού ωδή εξόδια. Ας πάρει ο λαός σαν την Μαριάμ το τύμπανο κι' ας αρχίσει το γιορταστικό τραγούδι. Εβγάτε σεις κορίτσια του πνευματικού Ισραήλ «με τύμπανα και χορούς» κι ας ακουστούν οι χαρούμενες φωνές σας.
Ε, βασιλιάδες της γης, κριτές κι αρχόντοι, «αγόρια και κορίτσια, γερόντοι και νιοι», υμνήστε τη Θεοτόκο. Γλώσσες, έθνη και λαοί ας μελουργήσουμε «καινούργιο άσμα». Κι ο αγέρας να γεμίσει από ήχους πνευματικούς σαν θ' αντηχούν οι αυλοί κι οι σάλπιγγες και μέσα από χαριτωμένες φλόγες φωτιάς ας ανατείλει καινούργια και σωτήρια μέρα. Ας ευφρανθούν τα ουράνια και τα σύγνεφα ας σταλάξουν αγαλλίαση.
Πηδήστε από χαρά οδηγοί του διαλεχτού ποιμνίου του Θεού, σεις θείοι Απόστολοι, που ωσάν τα βουνά ψηλά στον αέρα υψώνεστε με τις θείες θεωρίες. Χαρείτε κι εσείς πρόβατα του Θεού, άγιε λαέ, τα θρεφτάρια της Εκκλησίας, σεις ταπεινές κορφές, που με το θείο σας πόθο τραβάτε κει πάνω στα ψηλά βουνά.
Αλλοί! Αλλοί! Πέθανε η Μάνα του Κυρίου μου, η πηγή της ζωής. Γιατί έπρεπε ό,τι από γη γίνηκε, σ' αυτή τη γη να επιστρέψει για να μεταφερθεί έτσι ψηλά στον ουρανό. Καταθέτοντας στη γη το σώμα της η Παναγιά μετάδωσε σ' αυτή την άφθαρτη ζωή της. Και τώρα την ξαναπαίρνει πίσω. Όπως ακριβώς το χρυσάφι στο χωνευτήρι βγάζει τ' άχρηστα υλικά, έτσι κι η Παναγιά έπρεπε στο χωνευτήρι του θανάτου να ξεντυθεί τη γήινη και θαμπή όλη της θνητότητας, για να υψώσει από το μνήμα τη σάρκα της άφθαρτη και καθάρια, έτσι που να λάμπει από το φεγγοβόλημα της αφθαρσίας.
4. Σήμερα η Παναγιά αρχίζει τη δεύτερη ύπαρξή της, που της χάρισε Εκείνος που της έδωσε και την προηγούμενη ύπαρξη, και που η προηγούμενη αθάνατη ύπαρξή του δεν είχε χρονική αρχή, αν και είχε τον Πατέρα σαν αιτία της θείας του ύπαρξης.
Χαίρε Σιών, βουνό θείο και άγιο, που σε σένα κατοικούσε το θείο κι έμψυχο βουνό· η νέα Βαιθήλ που μέσα σου η ανθρώπινη φύση χρίεται με τη θεότητα, όπως στην παλαιά Βαιθήλ χρίστηκε η στήλη του Ιακώβ. Απ' όπου απ' το όρος των Ελαιών, έχει ανυψωθεί ψηλά στον ουρανό ο Γιός της Παναγιάς.
Ας ετοιμαστεί νεφέλη ουράνια και πανέμορφη και των ανέμων τα φτερά ας μεταφέρουν στην Σιών τους αποστόλους απ' τα πέρατα της γης. «Ποιοί είναι τούτοι δω που πετάνε σαν σύγνεφα και σαν αϊτοί κοντά στο λείψανο τούτο», που 'ναι η αιτία της ανάστασης όλων των πραγμάτων, για να το υπερετήσουνε στην έξοδό του; «Ποιά είναι κείνη που ανεβαίνει στ' άσπρα ντυμένη, πανώρια και λάμπει σαν τον ήλιο»;
Τραγουδήστε σεις κιθάρες του Πνεύματος, αποστολικές γλώσσες· βγάλτε φωνές χαρμόσυνες, σεις όργανα, οι κορυφές των θεολόγων. Και συ ο Ιερόθεος, το σκεύος της εκλογής, ο καθαγιασμένος από το θείο Πνεύμα, που με τη θεία ένωση έλαβες πείρα και μάθηση, παραμέρισε το σώμα και μ' όλη σου την καρδιά συναποδήμησε και ηχηρά ν' ακουστούν τα εφύμνιά σου. Όλα τα έθνη χειροκροτήστε κι υμνήστε την Θεοτόκο· κι εσείς άγγελοι διακονήστε το θνητό σώμα.
Θυγατέρες της Ιερουσαλήμ, ακολουθήστε τη βασίλισσα και παρθένες, που το Πνεύμα κρατάει πάντα νέα τα νιάτα σας, ελάτε μαζί της στο νυμφίο, για να παρασταθείτε στα «δεξιά» του Κυρίου. Και συ, Κύριε, κατέβα, κατέβα για ν' αποδώσεις στη Μάνα σου, που της είσαι τόσο πολύ υποχρεωμένος, ό,τι για την ανατροφή σου της χρωστάς.
Άνοιξε τα θεία σου χέρια και δέξε της Μάνας την ψυχή, Συ που Εκεί πάνω στο σταυρό το πνεύμα σου εμπιστεύτηκες στα χέρια του Πατέρα και πες της κάποιο γλυκό ψιθύρισμα: έλα καλή μου συ, «κοντινή σε μένα» που με την ομορφιά της παρθενίας σου ακτινοβολείς πιο πάνω κι απ' τον ήλιο. Μου μετέδωσες τα δικά σου. Έλα ν' απολάψεις τα δικά μου. Έλα Μάνα στο παιδί σου!
Έλα, να βασιλέψεις μαζί μ' εμένα που ταπεινά γεννήθηκα από σένα κι έζησα ταπεινά μ' εσένα. Πήγαινε, Δέσποινα, ξεκίνα όχι με τη μωσαϊκή τάξη, «ανέβα» και «απόθανε». Θάλεγα ν' αποθάνεις πρώτα και μετά ν' ανεβείς. Την ψυχή σου εμπιστέψου στα χέρια του Γιου σου. Δώσε πίσω στη γη το χώμα που της ανήκει αφού κι αυτό θα συνανυψωθεί.
Σήκωσε τα μάτια σου, λαέ του Θεού, ύψωσέ τα. Να, στη Σιών, βρίσκεται η κιβωτός Κυρίου του Θεού των δυνάμεων. Και γύρω της παρευρίσκονται σωματικά οι απόστολοι κηδεύοντας το ζωαρχικό και θεοδόχο σώμα. Χωρίς υλικό σώμα, αόρατα και σεβαστικά πετάν άγγελοι και συντροφεύουνε το σώμα της Μάνας του Κυρίου τους.
Κι ο ίδιος ο Κύριος είναι δω, «ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών», αυτός που συντηρεί το κάθε τι κι είναι πέρα από κάθε τόπο, γιατί μέσα σ' αυτόν είναι όλα τα πράγματα, αφού αυτός είναι το ποιητικό και συνεκτικό τους αίτιο.
Να, η παρθένα, η θυγατέρα του Αδάμ και Μάνα του Θεού. Εξ αιτίας εκείνου του Αδάμ επιστρέφει το σώμα της στη γη, την ψυχή της όμως χάρη στο γιο, στέλνει στις ουράνιες σκηνές. Αγιάζου η άγια πόλη και ήδη ευλογημένη απόλαψε αιώνια ευλογία στο πέρασμα του θείου σκηνώματος. Προπορευτείτε σεις οι άγγελοι και περιποιηθείτε τον τάφο· ας τον στολίσει η λάμψη του Πνεύματος.
Ας ετοιμασθούν μύρα και από το πανάμωμο και μοσχομύριστο ας αρωματισθούν σώμα. Ας έρθει εδώ νάμα καθαρό για να ευλογηθεί απ' την αμόλυντη πηγή της ευλογίας. «Αγάλλου γη» καθώς μέσα σου καταθέτεται το σώμα κι εσύ αγέρα χαίρε πολύ καθώς τώρα ανεβαίνοντας σε διασχίζει το πνεύμα της. Πνεύστε αύρες δροσερές και χαριτωμένες.
Η πλάση όλη πανηγύριζε την άνοδο στους ουρανούς της Μάνας του Θεού. Αλαλάξτε νεανικές συντροφιές κι από τις γλώσσες των ρητόρων ας ξεχυθούν τα εφύμνια· οι καρδιές των σοφών ας φιλοσοφήσουν πάνω στο θαύμα και οι γέροντες με τ' ολόλευκο κεφάλι, που τους σεβόμαστε, ας μας δώσουνε γαλήνια τους καρπούς της μυστικής τους θεωρίας. Η πλάση όλη ας προσφέρει στον έρανο. Αλλά κι έτσι, νιώθω, πως ελάχιστα θάφταναν την αξία της γιορτής.
5. Ελάτε όλοι εγκάρδια να κατεβούμε στο τάφο μαζί μ' αυτή που τον κατεβαίνει. Ας σταθούμε γύρω γύρω στην πανίερη κλίνη της και μελωδικά να ψάλουμε ύμνους ιερούς:
«Χαίρε χαριτωμένη, ο Κύριος μαζί σου»! Χαίρε συ, η προορισμένη Μάνα του Θεού. Χαίρε συ που ήσουνα διαλεγμένη προαιώνια στο σχέδιο του Θεού· χαίρε το θειότερο της γης βλαστάρι, κατοικία του θείου πυρός, το ιερώτατο αριστούργημα του πανάγιου Πνεύματος, πηγή του ζωντανού νερού, παράδεισε του ξύλου της ζωής, έμψυχο κλήμα του θείου σταφυλιού, που πηγάζεις νέκταρ και αμβροσία, ποτάμι κατάμεστο από τ' αρώματα του Πνεύματος, χωράφι με το θείο στάχυ, ρόδο τόσο φωτεινό, από το παρθένεμα, που αναδίνεις πνοή με την ευωδιά της χάρης, κρίνο βασιλικού φορέματος, αμνάδα που γέννησες τον αμνό του Θεού, κείνον που στις πλάτες του σήκωσε την αμαρτία του κόσμου, εργαστήρι της σωτηρίας μας, συ ανώτερη κι απ' τις αγγελικές δυνάμεις, δούλα και Μάνα Θεού.
Ελάτε να περιτριγυρίσουμε τον αμόλευτο τάφο και ν' αντλήσουμε θεία χάρη. Ελάτε με τις αγκαλιές της ψυχής να κρατήσουμε το αειπάρθενο σώμα κι έτσι βαστώντας το να μπούμε μαζί του μέσα στο μνήμα και να νεκρωθούμε μαζί του, βγάζοντας πάνωθέ μας τα πάθη και ζώντας μαζί με την Παναγιά, ζωή ειρηνική κι ολοκάθαρη. Ας ακούσουμε, λοιπόν, τους θείους ύμνους, που έρχονται από τ' αγγελικά χείλη. Ας μπούμε να προσκυνήσουμε και ας μάθουμε τα παράξενα μυστήρια: πώς, δηλαδή, το σώμα της σηκώθηκε, πώς υψώθηκε, πώς αναλήφτηκε στους ουρανούς και παραυρίσκεται κοντά στο Γιό της πάνω απ' όλες τις αγγελικές τάξεις. Γιατί, στ' αλήθεια, τίποτα δεν χωρίζει τη Μάνα από το Γιο.
Αυτός εδώ είναι ο τρίτος αποχαιρετιστήριος λόγος στην κοίμησή σου, Μάνα του Θεού, που έγραψα κοντά στους άλλους δυο για σένα και για το σεβασμό και την αγάπη στην Πανάγια Τριάδα, που την υπηρέτησες με την πατρική ευδοκία και τη δύναμη του Πνεύματος, με το να δεχτείς μέσα σου, τον άναρχο Λόγο, την παντοδύναμη σοφία και δύναμη του Θεού.
Δέξου λοιπόν το ζήλο μου που ξεπερνάει τις δυνάμεις μου και δίνε μου τη σωτηρία, την αποξένωση από τα ψυχικά πάθη, την παρηγοριά στους σωματικούς πόνους, τη διάλυση των δυσκολιών, τη γαλήνη του βίου και το φωτισμό του Πνεύματος. Παναγιά μου, κάμε να λαμπαδιάσει ο πόθος για το Γιο σου και το βίο μας κάνε τον έτσι που να του αρέσει. Ώστε, σαν θα ευτυχήσουμε να λάβουμε από κει ψηλά την μακαριότητα και να σε βλέπουμε να λάμπεις με του Γιου σου τη δόξα, ν' αναπέμπουμε ύμνους ιερούς στο Χριστό, το Γιο του Θεού και Θεό μας, που μεσ' από σένα οικοδόμησε τη σωτηρία μας, κι εμείς σ' αιώνια, κοινή με το λαό του Θεού ευφροσύνη, αντάξια στο Πνεύμα.
Σ'
αυτόν ανήκει η δόξα και η δύναμη, μαζί με τον άναρχο Πατέρα και το
Πανάγιο Πνεύμα και τώρα και πάντα και στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
