Τό Μέγα Ἀπόδειπνοv
«Κύριε των δυνάμεων μεθ’ ημών γενού, άλλον γαρ εκτός Σου βοηθόν εν θλίψεσιν ουκ έχομεν, Κύριε των δυνάμεων ελέησον ημάς»
———————————————————————————————————
Απόδειπνο, ονομάζεται η
προσευχή που τελείται μετά το δείπνο. Λόγω της μεγάλης του διάρκειας
–από την συνεχή προσθήκη ευχών- περί τα μέσα περίπου του 14ου αιώνα,
υπήρξε η ανάγκη συντόμευσης της ακολουθίας αυτής. Έτσι επικράτησε η
Ακολουθία του Μικρού Αποδείπνου, το οποίο και διαβάζεται κατά το
μεγαλύτερο μέρος του έτους. Η εκτενέστερη του μορφή, αυτή της
μεγαλύτερης διάρκειας, επικράτησε τελικά να διαβάζεται κατά την περίοδο
της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και ονομάζεται Μέγα Απόδειπνον.
Κατά την διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, μέχρι και την Μεγάλη Τρίτη, κάθε βράδυ, της Δευτέρας της Τρίτης της Τετάρτης και της Πέμπτης αναγιγνώσκεται το Μέγα Απόδειπνο. (την Τετάρτη τελείται η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων και το Απόδειπνο συνήθως επισυνάπτεται μετά το τέλος της Λειτουργίας αυτής, ενώ την Παρασκευή μαζί με το Μικρό Απόδειπνο, ψάλλονται οι Χαιρετισμοί στην Υπεραγία Θεοτόκο. Το βράδυ του Σαββάτου τελείται το Μικρό Απόδειπνο)
Στα Μοναστήρια το Μικρό Απόδειπνο διαβάζεται στον νάρθηκα του Καθολικού. Το Μεγάλο Απόδειπνο σε όλη τη διάρκεια διαβάζεται στον κυρίως Ναό.
Από τους πιο χαρακτηριστικούς ύμνους που ψάλλουμε στην Ακολουθία του Μεγάλου Αποδείπνου είναι το «Μεθ’ ημών ο Θεός γνώτε έθνη και ηττάσθε ότι μεθ’ ημών ο Θεός», που προέρχεται από την ωδή του Ησαΐα, (Ησ. H, 9-10) καθώς και οι περισσότεροι στίχοι που πλαισιώνουν αυτό το εφύμνιο βρίσκονται στον Ησαΐα (κυρίως στο ένατο κεφάλαιο). Ακόμη ψάλλουμε το παρακάτω ποίημα: «Η ασώματος φύσις τα Χερουβείμ, ασιγήτοις σε ύμνοις δοξολογεί..»
Κατά την πρώτη εβδομάδα των νηστειών (Δευτέρα έως Πέμπτη) διαιρεμένος σε τέσσερα τμήματα, ψάλλεται ο Μέγας Κανών. Είναι ποίημα του σπουδαίου βυζαντινού υμνογράφου Αγίου Ανδρέα του Ιεροσολυμίτου, επισκόπου ΚρήτηςΑξίζει πάντως να σημειωθεί ότι κατά τη σωστή τάξη, στο Σαββαΐτικο τυπικό δεν υφίσταται η διάκριση ανάμεσα σε Μικρό και Μεγάλο απόδειπνο, η οποία είναι όπως είπαμε μεταγενέστερη. Υπάρχει μόνο μία ακολουθία (το σημερινό Μεγάλο Απόδειπνο), που η ονομασία της στα διάφορα λειτουργικά κείμενα αναγράφεται πάντα σε πληθυντικό αριθμό («εν τοις αποδείπνοις …»).Τυπικό του Μεγάλου Αποδείπνου.
Το Μέγα Απόδειπνο ακολουθεί την παρακάτω γενική διάταξη:
Μετά το «Ευλογητός ο Θεός…», : «Βασιλεύ ουράνιε…», Τρισάγιον , «Δεύτε προσκυνήσωμεν…» (γ´).
Ακολουθούν οι Ψαλμοί: 4 ος, 6ος, 12ος, 24ος, 30ος, 90ος
(Κατά την πρώτη μόνον εβδομάδα προηγείται των παραπάνω Ψαλμών ο 69ος Ψαλμό «Ο Θεός εις την βοήθειαν μου πρόσχες…»)
«Μεθ’ ημών ο Θεός…»,
Τροπάρια «Την ημέραν διελθών…» κτλ.
«Η ασώματος φύσις τα Χερουβείμ…»
Το Σύμβολον της Πίστεως
«Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε…»
Τρισάγιον
Τροπάρια : εάν τύχει εορτή, τα της εορτής, ει δε μη :
Δευτέρα και Τετάρτη «Φώτισον τους οφθαλμούς μου…» κλπ
Τρίτη και Πέμπτη «Των αοράτων εχθρών μου…» κλπ
Κυριε Ελέησον (μ’),
Ο Ιερέυς την ευχή του Μ. Βασιλείου «Κύριε, Κύριε, ο ρυσάμενος ημάς …»
«Δεύτε προσκυνήσωμεν…» (γ´).
Ψαλμοί : 50ος , 101ος
Ο Ιερέυς την ευχή του Μανασσή «Κύριε παντοκράτορ, ο Θεός των Πατέρων ημών…»
Τρισάγιον,
Κατανυκτικά τροπάρια «Ελέησον ημάς, Κύριε, ελέησον ημάς…» κλπ
ο Ιερεύς, την Ευχήν «Δέσποτα Θεέ, Πάτερ παντοκράτορ, Κύριε ..»
«Δεύτε προσκυνήσωμεν…» (γ’)
Ψαλμοί : 69ος* , 142ος
Μετά την Δοξολογίαν, κατά τις τέσσερεις πρώτες μέρες της Α’ εβδομάδας, το αντίστοιχο τμήμα του Μεγάλου Κανόνος, (το εν τώ Τριωδίω) μετά του στίχου: «Ελέησόν με, ο Θεός, ελέησόν με».
Στο τέλος της ς´ ΄Ωδής ψάλλεται εμμελώς το Κοντάκιον· «Ψυχή μου, ψυχή μου…», και στο τέλος της θ´ ΄Ωδής επαναλαμβάνεται εμμελώς ο Ειρμός αυτής· «Ασπόρου συλλήψεως…».
Τρισάγιον.
Το Τροπάριον· «Κύριε των δυνάμεων…» μετά των στίχων του 150ου Ψαλμού,
Κύριε, ει μή τους Αγίους σου…κλπ
Κύριε, ελέησον (μ’)
Ο εν παντί καιρώ και πάση ώρα εν ουρανώ…
Ιερεύς Ο Θεός οικτειρήσαι ημάς, και ευλογήσαι ημάς, επιφάναι το πρόσωπον αυτού εφ’ ημάς, και ελεήσαι ημάς.
Κάνουμε τρείς μεγάλες μετάνοιες, ενώ λέμε (εσωτερικώς) μαζί με τον Ιερέα και από ένα στίχο της Ευχής του Οσίου Εφραίμ:
Κύριε, και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα αργίας, περιεργίας, φιλαρχίας, και αργολογίας μή μοι δώς.
Κατά την διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, μέχρι και την Μεγάλη Τρίτη, κάθε βράδυ, της Δευτέρας της Τρίτης της Τετάρτης και της Πέμπτης αναγιγνώσκεται το Μέγα Απόδειπνο. (την Τετάρτη τελείται η Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων και το Απόδειπνο συνήθως επισυνάπτεται μετά το τέλος της Λειτουργίας αυτής, ενώ την Παρασκευή μαζί με το Μικρό Απόδειπνο, ψάλλονται οι Χαιρετισμοί στην Υπεραγία Θεοτόκο. Το βράδυ του Σαββάτου τελείται το Μικρό Απόδειπνο)
Στα Μοναστήρια το Μικρό Απόδειπνο διαβάζεται στον νάρθηκα του Καθολικού. Το Μεγάλο Απόδειπνο σε όλη τη διάρκεια διαβάζεται στον κυρίως Ναό.
Από τους πιο χαρακτηριστικούς ύμνους που ψάλλουμε στην Ακολουθία του Μεγάλου Αποδείπνου είναι το «Μεθ’ ημών ο Θεός γνώτε έθνη και ηττάσθε ότι μεθ’ ημών ο Θεός», που προέρχεται από την ωδή του Ησαΐα, (Ησ. H, 9-10) καθώς και οι περισσότεροι στίχοι που πλαισιώνουν αυτό το εφύμνιο βρίσκονται στον Ησαΐα (κυρίως στο ένατο κεφάλαιο). Ακόμη ψάλλουμε το παρακάτω ποίημα: «Η ασώματος φύσις τα Χερουβείμ, ασιγήτοις σε ύμνοις δοξολογεί..»
Κατά την πρώτη εβδομάδα των νηστειών (Δευτέρα έως Πέμπτη) διαιρεμένος σε τέσσερα τμήματα, ψάλλεται ο Μέγας Κανών. Είναι ποίημα του σπουδαίου βυζαντινού υμνογράφου Αγίου Ανδρέα του Ιεροσολυμίτου, επισκόπου ΚρήτηςΑξίζει πάντως να σημειωθεί ότι κατά τη σωστή τάξη, στο Σαββαΐτικο τυπικό δεν υφίσταται η διάκριση ανάμεσα σε Μικρό και Μεγάλο απόδειπνο, η οποία είναι όπως είπαμε μεταγενέστερη. Υπάρχει μόνο μία ακολουθία (το σημερινό Μεγάλο Απόδειπνο), που η ονομασία της στα διάφορα λειτουργικά κείμενα αναγράφεται πάντα σε πληθυντικό αριθμό («εν τοις αποδείπνοις …»).Τυπικό του Μεγάλου Αποδείπνου.
Το Μέγα Απόδειπνο ακολουθεί την παρακάτω γενική διάταξη:
Μετά το «Ευλογητός ο Θεός…», : «Βασιλεύ ουράνιε…», Τρισάγιον , «Δεύτε προσκυνήσωμεν…» (γ´).
Ακολουθούν οι Ψαλμοί: 4 ος, 6ος, 12ος, 24ος, 30ος, 90ος
(Κατά την πρώτη μόνον εβδομάδα προηγείται των παραπάνω Ψαλμών ο 69ος Ψαλμό «Ο Θεός εις την βοήθειαν μου πρόσχες…»)
«Μεθ’ ημών ο Θεός…»,
Τροπάρια «Την ημέραν διελθών…» κτλ.
«Η ασώματος φύσις τα Χερουβείμ…»
Το Σύμβολον της Πίστεως
«Παναγία Δέσποινα Θεοτόκε…»
Τρισάγιον
Τροπάρια : εάν τύχει εορτή, τα της εορτής, ει δε μη :
Δευτέρα και Τετάρτη «Φώτισον τους οφθαλμούς μου…» κλπ
Τρίτη και Πέμπτη «Των αοράτων εχθρών μου…» κλπ
Κυριε Ελέησον (μ’),
Ο Ιερέυς την ευχή του Μ. Βασιλείου «Κύριε, Κύριε, ο ρυσάμενος ημάς …»
«Δεύτε προσκυνήσωμεν…» (γ´).
Ψαλμοί : 50ος , 101ος
Ο Ιερέυς την ευχή του Μανασσή «Κύριε παντοκράτορ, ο Θεός των Πατέρων ημών…»
Τρισάγιον,
Κατανυκτικά τροπάρια «Ελέησον ημάς, Κύριε, ελέησον ημάς…» κλπ
ο Ιερεύς, την Ευχήν «Δέσποτα Θεέ, Πάτερ παντοκράτορ, Κύριε ..»
«Δεύτε προσκυνήσωμεν…» (γ’)
Ψαλμοί : 69ος* , 142ος
Μετά την Δοξολογίαν, κατά τις τέσσερεις πρώτες μέρες της Α’ εβδομάδας, το αντίστοιχο τμήμα του Μεγάλου Κανόνος, (το εν τώ Τριωδίω) μετά του στίχου: «Ελέησόν με, ο Θεός, ελέησόν με».
Στο τέλος της ς´ ΄Ωδής ψάλλεται εμμελώς το Κοντάκιον· «Ψυχή μου, ψυχή μου…», και στο τέλος της θ´ ΄Ωδής επαναλαμβάνεται εμμελώς ο Ειρμός αυτής· «Ασπόρου συλλήψεως…».
Τρισάγιον.
Το Τροπάριον· «Κύριε των δυνάμεων…» μετά των στίχων του 150ου Ψαλμού,
Κύριε, ει μή τους Αγίους σου…κλπ
Κύριε, ελέησον (μ’)
Ο εν παντί καιρώ και πάση ώρα εν ουρανώ…
Ιερεύς Ο Θεός οικτειρήσαι ημάς, και ευλογήσαι ημάς, επιφάναι το πρόσωπον αυτού εφ’ ημάς, και ελεήσαι ημάς.
Κάνουμε τρείς μεγάλες μετάνοιες, ενώ λέμε (εσωτερικώς) μαζί με τον Ιερέα και από ένα στίχο της Ευχής του Οσίου Εφραίμ:
Κύριε, και Δέσποτα της ζωής μου, πνεύμα αργίας, περιεργίας, φιλαρχίας, και αργολογίας μή μοι δώς.
Πνεύμα δέ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, υπομονής και αγάπης, χάρισαί μοι τώ σώ δούλω.
Ναί, Κύριε Βασιλεύ, δώρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα, και μή κατακρίνειν τον αδελφόν μου, ότι ευλογητός εί, εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Ναί, Κύριε Βασιλεύ, δώρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα, και μή κατακρίνειν τον αδελφόν μου, ότι ευλογητός εί, εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Μετά κάνουμε δώδεκα μικρές μετάνοιες επαναλαμβάνοντας , το «ο Θεός, ιλάσθητί μοι τώ αμαρτωλώ, και ελέησόν με»,
και τέλος πάλι μετάνοια μεγάλη και τον τελευταίο στίχο της ανωτέρω Ευχής.
και τέλος πάλι μετάνοια μεγάλη και τον τελευταίο στίχο της ανωτέρω Ευχής.
Ναί, Κύριε Βασιλεύ, δώρησαί μοι του οράν τα εμά πταίσματα, και
μή κατακρίνειν τον αδελφόν μου, ότι ευλογητός εί, εις τους αιώνας των
αιώνων. Αμήν.
Τρισάγιον.
Κύριε, ελέησον (ιβ’)
Την ευχή στην Υπεραγίαν Θεοτόκον (Παύλου μοναχού, Μονής της Ευεργέτιδος) «Ασπιλε αμόλυντε…»
Την ευχή στον Κύριον ημών Ιησού Χριστόν (Αντιόχου Μοναχού του Πανδέκτου) «Και δός ημίν, Δέσποτα…»
Μετά το· «Την πάσαν ελπίδα μου…», το αντίστοιχο Ευαγγέλιον της Παννυχίδος (μόνο κατά την Α´ εβδομάδα των Νηστειών) μετά «Ειρήνη πάσι… – Τάς κεφαλάς ημών… – Δέσποτα Πολυέλεε…», και την δέηση· «Ευξώμεθα…».
Κατόπιν:
την Δευτέρα το «Πάντων προστατεύεις…»
Την Τρίτην· το «Σφαγήν σου την άδικον…».
Την Τετάρτην· το «Πάντων προστατεύεις…».
Την Πέμπτην· το «Σφαγήν σου την άδικον…»,
παρέχεται συγχώρησις και το· «Δι’ ευχών…». Σημειώσεις:
– Σύμφωνα με τον Ι.Μ.Φουντούλη κατά την πρώτη εβδομάδα των νηστειών, εφόσον έχει προηγηθεί ο 69ος ψαλμός στην αρχή του Μ. Αποδείπνου, είναι άτοπος λειτουργικώς η επανάληψις του, όπως άλλωστε μαρτυρούν, το Τυπικόν του κώδικος Σινά 1094, τα νεώτερα χειρόγραφα τυπικά και η σημερινή πράξι του Αγίου Όρους. (Απαντήσεις Εις Λειτουργικάς Απορίας Γ’ σελ.22)
– Την Μ. Δευτέρα και τη Μ. Τρίτη εσπέρας, αντί του Κανόνος της Θεοτόκου, ψάλλονται τα Τριώδια του Αποδείπνου, και εις το τέλος το, «Σφαγήν σου την άδικον Χριστέ…».
– Μετά την Δοξολογία (πλην της πρώτης εβδομάδας όπου ψάλουμε το ορισμένο τμήμα του Μ. Κανόνα) ψάλλονται οι κανόνες από το θεοτοκάριον (του ήχου της εβδομάδας) καθώς και οι ορισμένοι από το τυπικό, κανόνες του Μηναίου.
– Κατ’ ιδίαν και μετά το τέλος της κοινής προσευχής του Αποδείπνου (Μικρού ή Μεγάλου), λέγουμε την παρακάτω ευχή:
Τοίς μισούσι και αδικούσιν ημάς συγχώρησον, Κύριε, τοίς αγαθοποιούσιν αγαθοποίησον, τοίς αδελφοίς και οικείοις ημών, χάρισαι τα προς σωτηρίαν αιτήματα, και ζωήν την αιώνιον, τους εν ασθενεία επίσκεψαι, και ίασιν δώρησαι, τους εν θαλάσση κυβέρνησον, τοίς εν οδοιπορίαις συνόδευσον, τώ Βασιλεί συμμάχησον, τοίς διακονούσι, και ελεούσιν ημάς, αμαρτιών άφεσιν δώρησαι, τοίς εντειλαμένοις ημίν τοίς αναξίοις εὔχεσθαι υπέρ αυτών, συγχώρησον και ελέησον κατά το μέγα σου έλεος. Μνήσθητι, Κύριε, πάντων των προκεκοιμημένων πατέρων και αδελφών ημών και ανάπαυσον αυτούς, ένθα επισκοπεί το φώς του προσώπου σου. Μνήσθητι, Κύριε, των αδελφών ημών των αιχμαλώτων, και λύτρωσαι αυτούς από πάσης περιστάσεως. Μνήσθητι, Κύριε, των καρποφορούντων και καλλιεργούντων εν ταίς αγίαις σου Εκκλησίαις, και δός αυτοίς τα προς σωτηρίαν αιτήματα, και ζωήν την αιώνιον. Μνήσθητι, Κύριε, και ημών των ταπεινών και αμαρτωλών και αναξίων δούλων σου και φώτισον ημών τον νούν τώ φωτί της γνώσεώς σου και οδήγησον ημάς εν τη τρίβω των εντολών σου, πρεσβείαις της παναχράντου σου Μητρός, Δεσποίνης ημών Θεοτόκου, και αειπαρθένου Μαρίας, και πάντων σου των Αγίων, ότι ευλογητός εί, εις πάντας τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
Κύριε, ελέησον (ιβ’)
Την ευχή στην Υπεραγίαν Θεοτόκον (Παύλου μοναχού, Μονής της Ευεργέτιδος) «Ασπιλε αμόλυντε…»
Την ευχή στον Κύριον ημών Ιησού Χριστόν (Αντιόχου Μοναχού του Πανδέκτου) «Και δός ημίν, Δέσποτα…»
Μετά το· «Την πάσαν ελπίδα μου…», το αντίστοιχο Ευαγγέλιον της Παννυχίδος (μόνο κατά την Α´ εβδομάδα των Νηστειών) μετά «Ειρήνη πάσι… – Τάς κεφαλάς ημών… – Δέσποτα Πολυέλεε…», και την δέηση· «Ευξώμεθα…».
Κατόπιν:
την Δευτέρα το «Πάντων προστατεύεις…»
Την Τρίτην· το «Σφαγήν σου την άδικον…».
Την Τετάρτην· το «Πάντων προστατεύεις…».
Την Πέμπτην· το «Σφαγήν σου την άδικον…»,
παρέχεται συγχώρησις και το· «Δι’ ευχών…». Σημειώσεις:
– Σύμφωνα με τον Ι.Μ.Φουντούλη κατά την πρώτη εβδομάδα των νηστειών, εφόσον έχει προηγηθεί ο 69ος ψαλμός στην αρχή του Μ. Αποδείπνου, είναι άτοπος λειτουργικώς η επανάληψις του, όπως άλλωστε μαρτυρούν, το Τυπικόν του κώδικος Σινά 1094, τα νεώτερα χειρόγραφα τυπικά και η σημερινή πράξι του Αγίου Όρους. (Απαντήσεις Εις Λειτουργικάς Απορίας Γ’ σελ.22)
– Την Μ. Δευτέρα και τη Μ. Τρίτη εσπέρας, αντί του Κανόνος της Θεοτόκου, ψάλλονται τα Τριώδια του Αποδείπνου, και εις το τέλος το, «Σφαγήν σου την άδικον Χριστέ…».
– Μετά την Δοξολογία (πλην της πρώτης εβδομάδας όπου ψάλουμε το ορισμένο τμήμα του Μ. Κανόνα) ψάλλονται οι κανόνες από το θεοτοκάριον (του ήχου της εβδομάδας) καθώς και οι ορισμένοι από το τυπικό, κανόνες του Μηναίου.
– Κατ’ ιδίαν και μετά το τέλος της κοινής προσευχής του Αποδείπνου (Μικρού ή Μεγάλου), λέγουμε την παρακάτω ευχή:
Τοίς μισούσι και αδικούσιν ημάς συγχώρησον, Κύριε, τοίς αγαθοποιούσιν αγαθοποίησον, τοίς αδελφοίς και οικείοις ημών, χάρισαι τα προς σωτηρίαν αιτήματα, και ζωήν την αιώνιον, τους εν ασθενεία επίσκεψαι, και ίασιν δώρησαι, τους εν θαλάσση κυβέρνησον, τοίς εν οδοιπορίαις συνόδευσον, τώ Βασιλεί συμμάχησον, τοίς διακονούσι, και ελεούσιν ημάς, αμαρτιών άφεσιν δώρησαι, τοίς εντειλαμένοις ημίν τοίς αναξίοις εὔχεσθαι υπέρ αυτών, συγχώρησον και ελέησον κατά το μέγα σου έλεος. Μνήσθητι, Κύριε, πάντων των προκεκοιμημένων πατέρων και αδελφών ημών και ανάπαυσον αυτούς, ένθα επισκοπεί το φώς του προσώπου σου. Μνήσθητι, Κύριε, των αδελφών ημών των αιχμαλώτων, και λύτρωσαι αυτούς από πάσης περιστάσεως. Μνήσθητι, Κύριε, των καρποφορούντων και καλλιεργούντων εν ταίς αγίαις σου Εκκλησίαις, και δός αυτοίς τα προς σωτηρίαν αιτήματα, και ζωήν την αιώνιον. Μνήσθητι, Κύριε, και ημών των ταπεινών και αμαρτωλών και αναξίων δούλων σου και φώτισον ημών τον νούν τώ φωτί της γνώσεώς σου και οδήγησον ημάς εν τη τρίβω των εντολών σου, πρεσβείαις της παναχράντου σου Μητρός, Δεσποίνης ημών Θεοτόκου, και αειπαρθένου Μαρίας, και πάντων σου των Αγίων, ότι ευλογητός εί, εις πάντας τους αιώνας των αιώνων. Αμήν.
ΠΗΓΗ.ΑΝΑΛΟΓΙΟΝ
