Ἡ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΛΗΣΕΩΝ ἘΙΣ ΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑΝ

Ἡ ἀγάπη, ὁ σεβασμὸς καὶ ἡ τιμὴ τῶν πιστῶν διὰ τὸ πρόσωπον τῆς Θεοτόκου Μαρίας ἐκδηλώθηκαν ἀπὸ πολὺ ἐνωρίς, ἀπό τὴν ἀρχὴ τῆς σωτηρίου οἰκονομίας, ὅπως λέγουν οἱ ἅγιοι θεοφόροι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, καὶ εἶναι τόσο μεγάλη, ὥστε ἀδυνατεῖ ὁ ἀνθρώπινος λόγος νὰ περιγράψει τὰ αἰσθήματα αὐτὰ ἐπαρκῶς.

Ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἀγάπη, τήν τιμὴν καί τὴν ἐλπίδα εἰς τὴν μεσιτείαν της πρός τὸν μέγα καὶ Μόνο Μεσίτην Χριστὸν καὶ Υἱόν της, κατὰ τὸ ἀνθρώπινον ἡ Ἐκκλησία καθιέρωσε ν]α τελεῖτε κατὰ τὴν περίοδον τῆς νηστείας τοῦ Δεκαπενταυγούστου, ἡ ἱερὰ Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ καί τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνος ἐναλλάξ, ἐκτὸς τῶν ἑορτῶν τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος καὶ τῆς Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου.

Ἔτσι ἐπ' εὐκαιρίας τοῦ γεγονότος αὐτοῦ καλὸν εἶναι νὰ δοῦμεν καὶ νὰ γνωρίσουμεν μερικὰ πράγματα διὰ τὸ τὶ εἶναι κανών, καὶ ποιὸς συνέθεσε τὸν Μικρὸν καί τὸν Μεγάλον Παρακλητικὸν κανόνα εἰς τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον.

Κανὼν εἰς τὴν ἐκκλησιαστικὴν ὑμνογραφίαν εἶναι ὕμνοι μακροσκελής, ἀποτελούμενοι ἀπὸ μικρότερες ἑνότητες, ποὺ ὀνομάζονται Ὠδές. Ἡ κάθε ᾠδὴ ἀποτελεῖτε ἀπό τὸν εἰρμόν, ποὺ εἶναι ἡ πρώτη στροφὴ κάθε ᾨδῆς καὶ χρησιμεύει σὰν ὑπόδειγμα εἰς τὰ τροπάρια, ποὺ τρέπονται συμφώνως μὲ τὸν  ἤχον τοῦ εἱρμοῦ καὶ τέλος τὸ ἐφύμνιον ὅπου ἐπαναλαμβάνεται σὲ κάθε τροπάριον «Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον ἡμᾶς».

H Μεγάλη καὶ Μικρὴ Παράκλησις εἰς τὴν Ύπεραγίαν Θεοτόκον, εἶναι ἀπό τὶς πιὸ λαοφιλεῖς ἀκολουθίες τῆς Ἑλληνικῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, εἶναι ὑμνολογικῶς ποιήματα τοῦ δεκάτου τρίτου αἰῶνος, κληρονομίες τῆς Αὐτοκρατορίας τῆς Νικαίας καί τῆς ἐπανασυγκροτηθείσης Αὐτοκρατορίας τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀντιστοίχως.

Ελάχιστη ἔρευνα ἔχει γίνει πάνω στὶς ἱστορικὲς συγκυρίες ποὺ ὁδήγησαν εἰς τὴν ποίησιν  ὅσο καί εἰς τὴν τελικὴν μορφολογίαν τῶν δύο κανόνων.

Τὸ σίγουρο γεγονὸς τῆς Ἱστορίας τῶν δύο Παρακλήσεων εἶναι ὅτι ὁ Κανὼν τῆς Μεγάλης Παρακλήσεως εἶναι ποίημα τοῦ Αὐτοκράτορος τῆς Νικαίας Θεοδώρου 'β Δοῦκα τοῦ Λασκάρεως.

Ὁ τίτλος τοῦ δοῦκα μᾶς δείχνει ὅτι συνέθεσε τὸν Κανόνα πρὶν τὴν ἄνοδόν του εἰς τὸν θρόνον τῆς Νικαίας τὸν Νοέμβριον 1254.

Ὁ Θεόδωρος 'β Λάσκαρις ἦταν προικισμένος ὑμνογράφος καὶ ὑπῆρξε συνθέτης πολλῶν Κανόνων καὶ ἄλλων ὕμνων, ὅμως δοκιμαζόταν ἀπὸ κάποιαν ἀσθένειαν, ἡ ὁποία τὸν ἀνάγκασε νὰ παραιτηθεῖ ἀπό τὸν θρόνον τῆς Νικαίας καὶ νὰ ἀποσυρθεῖ στὴν Μονὴν τῶν Σωσάνδρων, δυτικῶς τῆς Νικαίας, ὅπου καὶ ἐκάρη μοναχὸς ὁλίγον πρίν τὸν θάνατόν του.

Ὁ Θεόδωρος συνέθεσε τὸν Κανόνα τῆς Μεγάλης Παρακλήσεως, ἐνῶ ἀκόμα ήταν δοῦκας, μᾶλλον σὲ κάποιαν ύφεσιν τῆς ἀσθενείας του ποὺ διήρκεσε περισσότερον τοῦ συνήθους, γεγονὸς ποὺ ἀποδόθηκε εἰς θαῦμα τῆς Θεοτόκου πρὸς αὐτὸν.

Ὁ Κανὼν γρήγορα διαδόθηκε στὶς Μονές τῆς Νικαίας καὶ κατὰ πᾶσα πιθανότητα διαμορφώθηκε εἰς ἀκολουθίαν ἀπό τοὺς μοναχοὺς τῶν Σωσάνδρων ἤ τῶν πέριξ Μονῶν.

Κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς βασιλείας τοῦ Θεοδώρου ὁ Κανὼν χρησιμοποιεῖται ἤδη μὲ τὴν σημερινήν του μορφὴν ὡς Παράκλησις σὰν Βασιλικὴ Ἀκολουθία καὶ διαδίδεται σὲ ὅλην τὴν Αὐτοκρατορίαν τῆς Νικαίας.

Ἀκόμα καὶ κατὰ τὶς τελευταῖες  ὥρες τοῦ Θεοδώρου ἡ Μεγάλη Παράκλησις ἐτελεῖτο καθημερινῶς πρὸς  ἴασιν του. Δὲν γνωρίζουμε τὴν ἀκριβῆ ἡμέραν τῆς Κοιμήσεως τοῦ Θεοδώρου, ἀλλὰ ἀφοῦ συνέπεσε κοντὰ στὴν Κοίμησιν τῆς Θεοτόκου εἶναι ἐύλογον νὰ ὑποθέσουμεν ὅτι οἱ μοναχοὶ τῶν Σωσάνδρων ἀφιέρωσαν αὐτὴ τὴν ἀκολουθίαν στην μνήμην τοῦ Θεοδώρου καὶ κατέστη συνήθεια ἔκτοτε νὰ ψάλλεται ἡ ἀκολουθία κάθε Ἀύγουστον εἰς μνήμην τοῦ ποιητοῦ της.

Βεβαίως τὸ ὄνομα τῆς ἀκολουθίας δὲν ἦτο  ἴδιον μὲ τὸ σημερινὸν τῆς Μεγάλης Παρακλήσεως, ἀφοῦ δεν ὑπῆρχε ἀκόμα Μικρὴ Παράκλησις.

Θὰ μποροῦσε κάλλιστα νὰ εἶχε ὀνομαστῆ εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς «Παρακλητικὸς Κανών», ἀφοῦ ἀποτελοῦσε ἐπίκλησις πρὸς βοήθειαν καὶ παρηγορίαν ἄνωθεν.

Στὶς 25 Ἰουλίου 1261 o Ἀλέξιος Στρατηγόπουλος καταλαμβάνει τὴν Κωνσταντινούπολιν διὰ λογαριασμόν τοῦ Αὐτοκράτορος τῆς Νικαίας Μιχαὴλ Η' Παλαιολόγου τερματίζοντας  ἔτσι τὴν λατινικὴν κατάληψιν τῶν Σταυροφόρων τοῦ 1204.

Ἡ ἀναίμακτη ἀνάκτησις τῆς Πόλεως χαρακτηρίστηκε ἀμέσως ὡς θαυματουργὴ παρέμβασις τῆς Θεοτόκου. Ὁ Αὐτοκράτωρ διὰ νὰ τιμήσει τὸ θαῦμα καί τὴν Θεοτόκον ἀποφάσισε νὰ ἠγηθεῖ θρησκευτικῆς πομπῆς καὶ νὰ εἰσέλθει στὴν Πόλιν κατὰ τις ἑορταστικὲς ἐκδηλώσεις τοῦ δεκαπενταυγούστου.

Μεταξὺ τῆς 25ης Ἰουλίου καὶ 15 Αὐγούστου πολλὲς ἐυχαριστήριες ἀκολουθίες  ἔγιναν στὴν Κωνσταντινούπολιν καὶ μεταξὺ αὐτῶν ἦταν καὶ ὁ προσφάτως εἰσαχθεὶς Παρακλητικὸς Κανὼν τοῦ Θεοδώρου Λασκάρεως.

Ἡ νέα Βασιλικὴ Αὐλὴ τοῦ Μιχαήλ,, εὑρέθη πρὸ διλήμματος. Οἱ δύο βασιλικὲς δυναστείες τοῦ Θεοδώρου Λασκάρεως καὶ Μιχαὴλ Παλαιολόγου εὑρίσκοντο σὲ μεγάλον μῖσος μεταξύ τους. Ὁ Μιχαὴλ εἶχε ἤδη σφετερισθεῖ τὴν ἐξουσίαν ἀπό τὸν νόμιμον διάδοχον καὶ υἱόν τοῦ Θεοδώρου, Ἰωάννην. Ἦταν δύσκολον κατὰ συνέπειαν νὰ δεχθεῖ ἡ Βασιλικὴ Αὐλὴ ἀκολουθίες ποὺ θύμιζαν τὴν δυναστεία τοῦ Θεοδώρου.

Ὁ ἄγνωστος μέχρι τότε μοναχὸς Θεοστήρικτος έδωσε τὴν λύσιν. Χρησιμοποιώντας τὸν ἤδη γνωστὸν Κανόνα πρός τὴν Ὑπεραγίαν Θεοτόκον τοῦ Θεοφάνους Γραπτοῦ καὶ ἄλλα λειτουργικὰ στοιχεῖα, ὅπως βιβλικὰ ἀναγνώσματα, εὐαγγέλιον, έφτιαξε τὴν Ἀκολουθία τοῦ Μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνος.

Ὁ Κανὼν τοῦ Θεοφάνους Γραπτοῦ εἶχε ἤδη εἰσαχθεῖ ὡς πρῶτος κανὼν τοῦ ὄρθρου στῖς ἐορτὲς μεγάλων ἁγίων.

Ὁ Θεοφάνης μὲ τὴν σειράν του εἶχε χρησιμοποιήσει, προϋπάρχοντα στοιχεῖα ἀπό τὸν Κανόνα τοῦ Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ εἰς τὴν  ἔγερσιν τοῦ Λαζάρου. Συγκεκριμένα εἶχε δανειστῇ τοὺς εἱρμούς τῆς α', γ', ζ καὶ η' ᾠδῆς, ἐνῶ τοὺς ὑπολοίπους ἤ τοὺς συνέθεσε μόνος του ἤ τοὺς δανείσθηκε ἀπὸ προγενέστερον λειτουργικὸν ὑλικόν.

Έτσι ὁ Μικρὸς Παρακλητικὸς Κανὼν ἐπήρε ἀνάλογη μορφὴ καὶ σχῆμα μὲ τὸν ἤδη ὑπάρχοντα Μεγάλον Παρακλητικὸν Κανόνα.

Ὁ τελευταῖος παρέμεινε εἰς χρήσιν μόνον κατὰ τὴν νηστεία τοῦ δεκαπενταυγοὐστου ἀφοῦ ἦταν τόσο στενῶς συνδεδεμένος με τὴν μνήμην τοῦ Θεοδώρου, ἐνῶ βαθμιαῖα  ἄρχισε νὰ ἐναλλάσσεται με τὸν Μικρόν, ὁ όποιος διεδόθη ἐξ ἴσου εὐρέως καὶ χρησιμοποιεῖτο πλέον καθ' ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ χρόνου (εἰς πᾶσαν περίστασιν). Δεν γνωρίζουμε πότε ἀκριβῶς καθιερώθη ἡ ἐναλλακτικὴ χρήσις τῶν δύο Παρακλήσεων κατὰ τὸ δεκαπενταύγουστον.

Εἶναι φυσικὸν νὰ ὑποθέσουμε πὼς ἀρκετὰ χρόνια μετὰ τὸν θάνατον τὸν Μιχαὴλ καί τὴν λησμόνησιν τῶν διαφορῶν τῶν δύο δυναστειῶν καθιερώθηκε ἡ ἐναλλαγὴ τῶν δύο Παρακλήσεων κατὰ τὸ δεκαπενταύγουστον ὡς ἐναρμόνισις τῶν δύο παραδόσεων Νικαίας – Κωνσταντινουπόλεως.

Ἔτσι σήμερα ἀποδίδουμε τιμὴν στὴν πρώτην πρέσβειραν καὶ μεσίτριαν, μετὰ τὸν Θεάνθρωπον Χριστόν, ἡ Παναγία μας εἶναι ἐκείνη, ποὺ μπορεὶ καὶ θέλει νὰ μεταφέρει τὶς ἰκεσίες καί τῖς δεήσεις μας στὰ πόδια τοῦ Παμβασιλέως Θεοῦ.

Ἃς καταφύγουμε λοιπόν, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, με πἰστιν, μὲ ἀληθινὴν ταπείνωσιν καί με ἀγάπην στην φυσικὴ μας μητέρα καὶ ἅς τὴν παρακαλοῦμε καθημερινῶς, ἐιλικρινῶς διὰ τὰ προβλήματά μας, καὶ ἐκείνη Πολυεύσπλαχνος, θὰ μᾶς συμπαραστέκεται στὶς δύσκολες  ὥρες καὶ θὰ μᾶς ἐλεεῖ μὲ τὴν μεγάλην χάριν της.

Ἀμήν.

agiosharalabos.blogspot.com/2018/08/blog-post_35.html

Top of Form

Bottom of Form

Top of Form

Bottom of Form