Ερμηνεία Καταβασιών Κυριακής Σταυροπροσκυνήσεως (Γ΄Κυριακή Νηστειών)

Ερμηνεία Καταβασιών Κυριακής Σταυροπροσκυνήσεως (Γ΄Κυριακή Νηστειών)

Ωδή α΄.

«Ο θειότατος προετύπωσε πάλαι Μωσής, εν Ερυθρά θαλάσση, διαβιβάσας Ισραήλ, τω Σταυρώ σου την υγράν, τη ράβδω τεμών, ωδήν σοι εξόδιον, αναμέλπων Χριστέ ο Θεός».

 

(Ο θειότατος Μωυσής προτύπωσε παλαιά, στην Ερυθρά θάλασσα, διά της οποίας διαβίβασε το λαό του Ισραήλ, αφού έκοψε με το σημείο του σταυρού σου το νερό της θάλασσας με τη ράβδο του, αναμέλποντας ωδήν εξόδιο για την ταφή σου, Χριστέ ό Θεός.)

Η προτύπωση και πάλι του σταυρικού πάθους του Χριστού από το θειότατο Μωυσή, στο θαύμα της διασώ­σεως του λαού στην Ερυθρά θάλασσα. Ο δούλος του Θεού έκοψε στα δύο την υγρή θάλασσα, αφού χτύπησε τα νερά της σταυροειδώς με τη ράβδο του. Η κίνηση του Μωυσή ήταν συμβολική. Η σταυροειδής κρούση της θάλασσας με τη ράβδο, εικόνιζε το ξύλο του σταυρού, στο οποίο απέθανε ο Σωτήρας για τη σωτηρία του κόσμου από την αμαρτία. Κάνοντας αυτό ο Μωυσής, σαν να συνέθετε εξόδια ωδή στον ενταφιασμό του Κυρίου μας, που ακολούθησε στο σωτήριο πάθος και το θάνατο του.

 

Ωδή γ΄.

«Στερέωσον Δέσποτα Χριστέ, τω Σταυρώ σου εν πέ­τρα με τη της πίστεως, μη σαλευθήναι τον νουν, εχθρού προσβολαίς του δυσμενούς μόνος γαρ ει Άγιος».

 

(Στερέωσέ με Δέσποτα Χριστέ, με τη δύναμη του σταυρού σου στην πέτρα της πίστεως, ώστε να μη σαλευθεί ο νους μου από τις προσβολές του δυσμενούς εχθρού (του διαβόλου)· διότι μόνος συ είσαι άγιος.)

 

Ο νους του ανθρώπου είναι ευρίπιστος. Εύκολα σαλεύεται και διαχέεται. Πολλές σκέψεις και συλλογισμοί τον σκορπάνε, τον κάνουν να μετατοπίζεται από το ζωτικό κέντρο του. Ο διάβολος, ο δυσμενής και αδυσώπητος εχθρός φυσάει μέσα του τις δικές του εμπνεύσεις, τον άνεμο των δικών του επινοήσεων. Και μετατοπίζεται εύκολα από την προσήλωσή του στο αγαθό του Θεού, από τη διάσωση της λυτρωτικής θείας αλήθειας, από το ιλαρό φως του Χριστού και την έμπνευση του αγίου Πνεύματος, σε άλλες σφαίρες άγριες και σκοτεινές, όπου υπάρχει η πλάνη και ο νόμος του θανάτου.

 

Και ζητά ο προσευχόμενος πιστός από το Χριστό στερέωση του νου του στην πέτρα της πίστεως, ώστε να μη διαρρέει και να μην πλανάται στο ψεύδος και την αναλήθεια της αμαρτίας. Ζητά διαρκή προσήλωση στο «ένα, ου έστι χρεία», στο νόμο και την αλήθεια του Θεού, στη δικαιοσύνη της θείας Βασιλείας. Και ζητά όλα αυτά με περιπάθεια, όπως ο πεινασμένος θέλει το ψωμί και το νερό ο διψασμένος, γιατί σ’ αυτά έχει το θησαυρό του, το νόημα της υπάρξεώς του και την υπέρτατη χαρά της ζωής του· τόσο περισσότερο όσο ο εχθρός διάβολος απειλεί να τον σκορπίσει στα αδιέξοδα του θανάτου, στην ευρύχωρη οδό της αιώνιας απώλειας. Ζητά από τον άγιο Θεό να τον στηρίξει σε «πνεύμα ηγεμονικόν», στέρεο και ασάλευτο.

 

Ωδή δ΄.

«Επί Σταυρού σε Δυνατέ, ο φωστήρ ο μέγας κατιδών, τρόμω επαρθείς τας ακτίνας, συνέστειλεν, έκρυ­ψε πάσα δε Κτίσις ύμνησεν, εν φόβω την σην μακροθυμίαν· και γαρ επλήσθη η γη, της σης αινέσεως».

 

(Βλέποντάς σε Δυνατέ πάνω στο Σταυρό, ο φωστήρας ο μέγας (ο ήλιος), καταληφθείς από τρόμο, μάζεψε και έκρυψε τις ακτίνες του· κι όλη η κτίση ύμνησε έμφοβη τη μακροθυμία σου, ενώ η γη γέμισε από την αίνεσή σου.)

 

Όλη η κτίση, ο ήλιος και η γη, δεν έμειναν ασυγκίνητοι απέναντι στο σταυρικό πάθος του δυνατού δημιουργού των απάντων. Η κτίση κατανοεί, με τον τρόπο της βέβαια, τις περιπέτειες -ευχάριστες ή δυσάρεστες- του πλαστουργού της. Μετέχει στα ευφρόσυνα γεγονότα του Πλάστη της, ενώ λυπάται για την ατίμωση και τον επώδυνό του θάνατο. Η φυσική Πλάση, κτισμένη ομοίως στη δημιουργική θεία ενέργεια, δεν είναι άσχετη με το Θεό. Εξυπηρετεί και αύτη το λυτρωτικό σχέδιο της θείας ευδοκίας. Άλλωστε λυτρώθηκε και αυτή διά του έργου του Χριστού από το πικρό φαρμάκι, που χύθηκε στα σπλάχνα της με την παράβαση του Αδάμ, μετέχοντας στην καθολική ανακαίνιση των πάντων.

 

Ο ήλιος ταράχτηκε, βλέποντας τον ποιητή του να πεθαίνει θάνατο άδοξο επάνω στο σταυρό από τα χέρια εκείνων, που ήλθε να ευεργετήσει και να λυτρώσει. Συγκλονίστηκε από το θέαμα, μάζεψε τις ακτίνες του μη θέλοντας να φωτίσει την πλάση την πικρή εκείνη ώρα, ντύνοντας με το σκοτάδι το θλιβερό τόπο του Κρανίου. Παράλληλα και η γη, βλέποντας ομοίως τον πλάστη της κρεμάμενο στο ατιμωτικό ξύλο, καταλήφθηκε από φόβο, ανυμνώντας τη μεγάλη μακροθυμία του Κτίστη των απάντων. Έτσι η κένωση του Λόγου, που έφθασε το αποκορύφωμα της στο λόφο του Κρανίου, γέμισε τη γη από την αίνεση και τη δοξολογική ανύμνηση του δημιουργού των απάντων.

 

Ωδή ε’.

«Ορθρίζοντες σε ανυμνούμεν, Σωτήρ του Κόσμου ειρήνην, ευράμενοι τω Σταυρώ σου· δι’ ου ανεκαίνισας το γένος το ανθρώπινον, φως προς ανεσπερον άγων ημάς».

 

(Εγερθέντες (από τον ύπνο) πολύ πρωί, σε ανυμνούμε Σωτήρα του κόσμου, γιατί βρήκαμε ειρήνη στο σταυρό σου, διά του οποίου ανακαίνισες το γένος των ανθρώπων, οδηγώντας μας προς το ανέσπερο θείο φως.)

Στο Σταυρό του Κυρίου οι πιστοί βρίσκουν ειρήνη· ειρήνη όμως αληθινή και πραγματική, αφού αφαιρέθηκε η έχθρα από τον κόσμο, την οποία δημιουργεί η διασπαστική δύναμη της αμαρτίας. Ο άνθρωπος διά του σταυρού έχει ειρηνεύσει με το Θεό, έχει καταλλαγεί (συμφιλιωθεί) με τον Πλάστη του στη μεγάλη θυσία του Υιού του. Παράλληλα ειρηνεύει με τον εαυτό του, έχοντας συνείδηση καθαρή και δικαιωμένη, όπως και με το συνάνθρωπο και την υπόλοιπη κτίση, στην οποία ζει.

 

Η ειρήνευση έρχεται ως φυσικό επακόλουθο της πνευματικής αναγεννήσεως των ανθρώπων, η οποία πληρώθηκε με το αίμα του Υιού του Θεού και της Παρθένου. Ο ανακαινισμένος άνθρωπος έχει αποβάλει την παλαίωση της φύσεως, που ήταν το τίμημα της αρχαίας παρακοής. Τα παλαιά εξαφανίστηκαν. Οι έχθρες και τα μίση και οι άγριες αναστατώσεις της πεσμένης φύσεως χάθηκαν στο αναγεννητικό και καινοποιητικό έργο του σταυρού. Ο Χριστός έφερε πραγματική ειρήνη στον κόσμο, την οποία πλήρωσε πολύ ακριβά, προσφέροντας ως τίμημα τη δική του αγία και άμωμη ζωή,

 

Ανακαινίζοντας τη φύση των ανθρώπων ο Σωτήρας, την οδηγεί προς το ανέσπερο φως, που είναι η ίδια του η χάρη και η λυτρωτική του ενέργεια. Την οδηγεί προς το φως, που δεν δύει ποτέ, της ανέσπερης ημέρας της θείας Βασιλείας. Ενωμένος με το θείο φως του Χριστού ο άνθρωπος θεοποιείται.

Ωδή ς’.

«Τον τύπον του θείου Σταυρού Ιωνάς, εν κοιλία του κήτους, τεταμέναις παλάμαις, προδιεχάραξε, και ανέθορε, σεσωσμένος του θηρός, τη δυνάμει σου Λόγε».

 

(Τον τύπο του θείου σου Σταυρού, στην κοιλιά του κήτους, προδιεχάραξε ο Ιωνάς με τις απλωμένες του παλάμες· από όπου και εξήλθε, σωθείς από το τεράστιο ψάρι, με τη θεία σου δύναμη Λόγε.)

Προτύπωση του τιμίου Σταυρού, που είναι η υπόθεση της μεγάλης Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως, έχουμε στην Π. Διαθήκη το πάθημα του Ιωνά, που καταπόθηκε στην κοιλιά του κήτους, στην οποία παρέμεινε ξαπλωμένος τρεις μέρες και τρεις νύχτες. Πώς βέβαια έμεινε ο προφήτης στην κοιλιά του κήτους, είναι δύσκολο να φανταστούμε. Όπως φαίνεται, είχε τεταμένες τις παλάμες του δεξιά και αριστερά, ώστε να σχηματίζει με το υπόλοιπο σώμα του τον τύπο του σταυρού. Αυτό το σχήμα ακριβώς ήταν προτυπωτικό του τιμίου Σταυρού, όπου ο Σωτήρας άπλωσε τις παλάμες του για να σώσει τον κόσμο.

Ο Ιωνάς φυσικά δεν παρέμεινε για πάντα στην κοιλιά του ψαριού. Αφού εκπληρώθηκε η βούληση του Θεού και ο προφήτης ανακλήθηκε στην τάξη του, το ψάρι τον εξέβρασε στην ξηρά. Έτσι σώθηκε με τη δύναμη τού Λόγου του Θεού, όπως και ο Χριστός δεν έμεινε για πάντα στο σταυρό, αλλά μετά το θάνατό του ήρθη απ’ αυτόν, εν­ταφιάστηκε και την τρίτη ημέρα αναστήθηκε ένδοξος από το μνήμα.

 

Ωδή ζ΄.

«Φλογώσεως ο Παίδας ρυσάμενος, σάρκα προσλαβόμενος, ήλθεν επί γης, και Σταυρώ προσηλωθείς, σωτηρίαν ημίν εδωρήσατο, ο μόνος ευλογητός των Πα­τέρων Θεός, και υπερένδοξος».

 

(Αυτός που έσωσε τους Παίδες από τη φλόγωση της καμίνου, ήλθε στη γη όπου πήρε ανθρώπινη σάρκα, και προσηλωθείς στο Σταυρό, δώρισε σε μας σωτηρία, ο μόνος ευλογητός των Πατέρων Θεός και υπερένδοξος.)

 

Τη σωτηρία των τριών Παίδων από τη φλόγα της καμίνου πραγματοποίησε ο Λόγος του Θεού, ο οποίος εργαζόταν και στην παλαιά θεία οικονομία. Ο αυτός Λόγος, όταν έφτασε ο κατάλληλος καιρός, ήλθε στη γη, πήρε σάρκα από την Παρθένο, και αφού προσηλώθηκε στο Σταυρό, μας χάρισε με τη θυσία του σωτηρία από την αμαρτία. Αυτά έκανε ο Θεός των Πατέρων μας, ο οποίος είναι ο μόνος ευλογητός και υπερένδοξος.

 

Ωδή η’.

«Χείρας εν τω λάκκω βληθείς, των λεόντων ποτέ, ο μέγας εν Προφήταις, σταυροειδώς εκπετάσας, Δανιήλ αβλαβής, εκ της τούτων καταβρώσεως σέσωσται, ευ­λογών Χριστόν, τον Θεόν εις τους αιώνας».

 

(Ο μέγας μεταξύ των Προφητών Δανιήλ, βληθείς κάποτε στο λάκκο των λεόντων, αφού άπλωσε σταυροει­δώς τα χέρια του, έμεινε άβλαβης από το φάγωμά τους, ευλογώντας Χριστό το Θεό εις τους αιώνες.)

 

Ακόμη μία εκφραστική προτύπωση στην Π. Διαθήκη του μυστηρίου του Σταυρού. Όταν ο μέγας προφήτης Δανιήλ βλήθηκε στο λάκκο των πεινασμένων λιονταριών, κινήθηκε από το Πνεύμα του Θεού να απλώσει τα χέρια του, ώστε να σχηματίσει τον τύπο του σταυρού. Τα πεινασμένα λιοντάρια δεν έφαγαν τον προφήτη, σεβόμενα την αγιότητά του. Και τα άλογα ακόμη ζώα γαληνεύουν μπροστά στη γλυκύτητα της χάριτος του Θεού, αναγνωρίζοντας με τον τρόπο τους την παρουσία της δυνάμεως του Πλαστουργού τους. Ο Δανιήλ παρέμεινε άβλαβης στο λάκκο των λεόντων, οι οποίοι δεν τον κατασπάραξαν, ευλογώντας το Χριστό και Θεό του.

Ωδή θ΄.

«Ω Μήτερ Παρθένε, και Θεοτόκε αψευδής, η τεκούσα ασπόρως, Χριστόν τον Θεόν ημών, τον εν Σταυρώ υψωθέντα σαρκί, σε οι πιστοί, άπαντες αξίως, συν τούτω νυν μεγαλύνομεν».

 

(Ω Μητέρα Παρθένε και Θεοτόκε αληθινή, συ που γέννησες χωρίς σπορά ανδρική Χριστό το Θεό μας, ο οποίος υψώθηκε με τη σάρκα του επάνω στο Σταυρό, όλοι οι πιστοί αξίως σε μεγαλύνουμε μαζί του.)

 

Η Παρθένος Μαρία είναι Θεοτόκος αψευδής. Γέννησε πραγματικά το Θεό κατά τη σάρκα του. Αυτό δε δέχονταν οι Νεστοριανοί αιρετικοί στην αρχαία Εκκλησία, που δεν μπορούσαν να κατανοήσουν το μυστήριο της θείας ενανθρωπήσεως, τη βαθιά ένωση των δύο φύσεων, θείας και ανθρώπινης, στο Χριστό, ούτε κατανοούσαν την αντίδοση των ιδιωμάτων των φύσεων στο ενιαίο πρόσωπο του Σωτήρα.

 

Για μας τους Ορθοδόξους όμως ο όρος «Θεοτόκος» αποτελεί τη λυδία λίθο της γνησιότητας του χριστολογικού δόγματος. Η Μαρία γέννησε πραγματικά το Θεό, όχι βέβαια τη θεία του φύση, που δεν μπορεί να γεννηθεί, αλλά την ανθρώπινη, με την οποία ήταν από την πρώτη στιγμή ενωμένη η θεότητα του Λόγου.

 

Ο κατά σάρκα γεννηθείς εκ της Παρθένου Θεός, υψώθηκε «σαρκί» (με τη σάρκα του) επάνω στο σταυρό και απέθανε για τη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. Τη Θεοτόκο Μαρία μαζί με τον άχραντο τόκο της οι Ορθόδοξοι πιστοί μεγαλύνουν αξίως, δηλαδή μέσα στα ορθόδοξα πλαίσια του δόγματος και την ορθόδοξη παράδοση του ήθους της Καθολικής του Χριστού Εκκλησίας.

 

Ανδρέα Θεοδώρου, «Σταυρόν Χαράξας Μωσής», σ. 143-150,

Εκδ. Αποστολικής Διακονίας.